Sobere erven,
rij'k aan betekenis
V
00
Jaar van de boerderij: erfinrichting
Greet Bierema
Landschap en boerenerf zijn allesbehalve statisch. De wisselende
tijden laten steeds weer sporen achter die nieuwe verhalen
vertellen. Want de inrichting van het erf is nooit willekeurig.
t O
jje/t ui
loteer f-udw
\ciou^t
lu-eA- d <e tMsi~ de
©atr Kbootoc.
£ru\HoO
ttoecoftu". i" cte. "2-y"^1
In Nederland zijn boerenerf en omgeving
onlosmakelijk met elkaar verbonden. In het
open landschap zorgt een mantel van beplan
ting aan de rand van menig erf voor een micro
klimaat. In besloten essen- en kampenland
schappen ligt het erf als een spin in een web van
beplanting langs wegen, op brinken en in hout
wallen. Esdorpen, wegdorpen, veenkoloniën en
polders zijn in verschillende tijden ontwikkeld
en hebben daardoor verschillende verschij
ningsvormen. Naast schots en scheef geplaatste
boerderijen met bijgebouwen heb je erven
waarbij alle gebouwen haaks ten opzichte van
elkaar staan.
De boerenfamilies namen gewaardeerde en
functionele, grote en kleine veranderingen op
de boerenerven in de directe omgeving over.
Dit geldt zowel voor de gebouwen als voor de
inrichting van het erf, voor het landbouwsys
teem als voor het gebruik van beschikbare
materialen. De meeste veranderingen op in
dezelfde regio gelegen boerenerven leken zo
veel op elkaar dat we nu spreken van streekei
gen boerenerven en landschappelijke identiteit.
De essentie schuilt in de herhaling van steeds
weer een kleine variatie op hetzelfde thema.
We hebben het vaak over sobere erven, maar ze
zijn rijk aan betekenisvolle elementen die
steeds werden herhaald.
Kwam vroeger het gemengde agrarisch bedrijf
het meest voor, tegenwoordig kent Nederland
een veelheid aan bedrijven: van aardappel- tot
radijsboeren, van paprikatelers in kasgebieden
en substraatteelt (kasteelt van tuinbouwgewas-
sen op steenwol, doordrenkt met water en
noodzakelijke voedingsstoffen) tot melkvee
houders in weidegebieden. Ook hebben veel
boerderijen inmiddels hun agrarische functie
verloren. De inspiratie voor de veranderingen
komt niet meer uit de directe omgeving. We
kunnen alles maken en we willen alles zelf
uitvinden. We willen ons onderscheiden. De
regionale identiteit staat onder druk.
Duidelijke taakverdeling
Alles aan het agrarisch functionerend boerenerf
verwijst naar het leven in en om de boerderij en
het dagelijkse patroon van werken. Het boeren
erf bestaat altijd uit twee duidelijk van elkaar
verschillende gedeelten: een 'voor' waar de
boerin het voor het zeggen heeft en een 'achter'
waar de boer de scepter zwaait. Uiteraard
elkaar altijd ondersteunend. Deze taakverde
ling is kenmerkend. En dit geldt niet voor
burgers die hun geld elders verdienen. Het
uiterlijk van het woongedeelte met de ramen en
de voortuin verschilt duidelijk van de schuren
en stallen met deuren en kleine ramen en bijbe
horende elementen.
De onderlinge taakverdeling is aan het exteri
eur en aan het gebruik van de ruimtes af te
lezen. De overgang tussen 'voor' en 'achter' is
in Friesland al van verre te zien aan het dak van
de stelpboerderij: donkergeglazuurde pannen
'voor' en rode pannen 'achter'. De verdeling in
'voor' en 'achter' heeft dus niets te maken met
de richting en de ligging van de boerderij ten
opzichte van de straat.
Nuttig, maar ook sier
Tot in de jaren dertig van de twintigste eeuw
gold: hoe rijker de bodem, hoe groter het
verschil tussen de twee gedeelten. Op de veen-
en zandgronden stonden overwegend boerde-
Hoe rijker de bodem, hoe groter het verschil
tussen het voor- en het achtererf: hier twee
typen erven in het vruchtbare Reestdal, provincie
Drenthe. Alle foto's en tekeningen auteur.
oktober 2003 33
1
1 vücjv 1(xcAaAzv
h.<AAa
dUfZctc Q<mS>SU/iuj\
V0Ot
Clmf- luefc
p^rRiool".Éh-e stfUiKe"-
(jfa. dtX
