Amsterdams vergeten letters
Op zijn tochten door Amsterdam heeft grafisch vormgever
Sanne Pleiter (1972) altijd een boekje bij zich. Ziet hij een
mooie gevelreclame uit de periode 1870-1940, dan maakt hij
een notitie. Later keert hij terug - met camera. Een keuze uit
zijn collectie en een toelichting van zijn hand.
Sanne Pleiter
Reclameglasplaten uit de tijd van de Nieuwe Kunst
28
Heemschut
oktober 2003
Op nr. 19 in de Utrechtsestraat was ooit een
modemagazijn gevestigd. De tekstNouveautés
Francaiscs' en 'Costumes d'Enfants' op de eerste
verdieping herinnert daaraan. Hoewel dat
honderd jaar geleden was, zijn de glasplaten
nog altijd gaaf.
De stijl van de letters is Frans: art nouveau, met
de natuur als inspiratiebron. De letters en het
houtwerk in de gevel hebben een organische,
vloeiende vorm. Opvallend is dat hier kleine
letters zijn gebruikt in plaats van kapitalen,
zoals bij de andere reclameglasplaten.
Met dit artikel wil ik wijzen op negentiende- en
twintigste-eeuwse gevelopschriften, die een
belangrijk deel van het cultureel erfgoed
vormen. Ik werk als grafisch vormgever onder
de naam 'de Letterman'. Tijdens mijn oplei
ding aan de Academie voor Industriële
Vormgeving in Eindhoven (nu Design
Academy) en mijn stage in Amsterdam in 1997
ontdekte ik - achter plastic lichtbakken en
neonreclames - oude, enigszins vervallen
reclames. Er ging een wereld voor mij open.
Veel fraaie gevelopschriften heb ik inmiddels
gefotografeerd. Ik heb nu een collectie van
diverse stijlen uit de periode 1870-1940. Als ik
in de stad ben, draag ik een notitieboekje bij me
waarin ik de nieuwe locaties noteer, die ik later
fotografeer. Het is een kwestie van goed kijken
en speuren door straten en stegen. Elke keer
dat ik een nieuw gevelopschrift ontdek, ben ik
onder de indruk van de schoonheid. Op zo'n
moment ervaar ik het vakmanschap van het
lettertekenen.
Industriële tijdperk
Waarom de periode 1870-1940? In die tijd
vond de industrialisatie van Nederland plaats.
Er ontstond een grotere welvaart en de steden
moesten uitbreiden, met name Amsterdam.
Tijdens de bouw van winkels, kantoren,
fabrieken, hotels, woningen, scholen, musea
en stations ontstonden nieuwe architectuur
stromingen, zoals de Nieuwe Kunst (1895-
1910) en de Amsterdamse School (1910-1930).
Het was ook een tijd waarin veel gebouwen van
een gevelopschrift werden voorzien. Dat kon
een reclame-uiting zijn - destijds een nieuw
fenomeen - of de naam van een school of een
museum. Veel negentiende- en begin twintigste-
eeuwse schoolgebouwen en winkels hebben nu
een andere bestemming of een andere naam.
Op een aantal locaties zijn de gevelopschriften
intact gelaten. Ik onderscheid zes categorieën:
glas, tegel, steen, hout, metaal en verf. In deze
fotoreportage ga ik in op reclameglasplaten ten
tijde van de Nieuwe Kunst.
