'Torens, torens en torens'
Het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie en het beeld van Nederland
Wies van Leeuwen
Kathedralen, kerken, kloosters - alles in neogotische stijl.
Toen paus Pius IX op 4 maart 1853 de kerkelijke hiërarchie in
Nederland herstelde, had dat een enorme bouwwoede tot gevolg
die het gezicht van Nederland ingrijpend veranderde. Een over
zicht, waarin ook aandacht voor de Sint-Catharina in Utrecht,
waar Heemschut 23 november een Muzikaal Monument houdt.
oktober 2003
Heemschut
23
Dit jaar wordt herdacht dat paus Pius IX op
4 maart 1853 de kerkelijke hiërarchie in
Nederland herstelde. Dit besluit betekende dat
de katholieke kerk in ons land haar missiestatus
verloor en dat er na enkele eeuwen weer
bisschoppen kwamen. Er werden vijf bisdom
men opgericht, respectievelijk in Utrecht,
Haarlem, 's-Hertogenbosch, Breda en
Roermond. Dit kerkrechtelijk besluit heeft
uiteindelijk grote gevolgen gehad voor onze
landschappen en stadsgezichten. Immers: het
herstel van de hiërarchie leidde tot een nieuw
zelfbewustzijn van het katholieke volksdeel en
tot een grote bouwactiviteit. Vrijwel alle
dorpen en steden kregen in de jaren tussen
1853 en 1900 wel een of meer nieuwe kerken,
kloosters, parochiehuizen en pastorieën. In
dorpen als Abcoude en steden als Utrecht,
Eindhoven en Amsterdam kregen de middel
eeuwse kerken gezelschap van neogotische
zusters. Uit deze tijd dateert de klacht van
C. Vosmaer, die in 1872 opmerkte: 'Overal
torens, torens en torens, een ware torendol
heid.' De instandhouding van die vele honder
den gebouwen, intussen voor een deel als
monument beschermd, levert 150 jaar later
vaak problemen op, die nog worden versterkt
door de toenemende ontkerkelijking.
De neogotiek als katholieke huisstijl
De op de Middeleeuwen geïnspireerde neogo
tiek werd in de jaren na 1853 de katholieke stijl
bij uitstek. Tot die tijd werd de neogotiek
gebruikt voor speelse tuingebouwen in land
schappelijke parken, voor kastelen en voor
zowel hervormde als katholieke kerken. Na
18 5 3 was het niet meer denkbaar dat hervormde
kerken ook neogotisch konden zijn. De katho
lieken claimden de middeleeuwse gotiek als
herinnering aan de bloeiperiode van hun
geloof. Zij zagen in de Middeleeuwen een
vermeend gouden tijdperk, waarin het geloof
alle uitingen van de mensheid zou hebben gete-
