'Hout moet weer het
vertrouwde bouw
materiaal worden.
Wie terugdeinst voor
het onderhoud moet
maar in Betondorp
gaan wonen'
'De nabij wonende
Amsterdammer zal
Waterland weer moeten
opzoeken als cultuur
toerist'
38
Heemschut
augustus 2003
Zicht op de Westkolk-gevels, sluis en kolk
vanuit het noorden, Landsmeer (pagina links);
doorkijkje (rechts). Foto's Flenk Vijn.
Beren op de weg
Het dorpse karakter herstellen is eenvoudig als
de kenmerken daarvan nog overheersen. Daar
is in dit geval door het eerder gevoerde beleid
geen sprake van. Maar waar hier nog 24 stolp
boerderijen te vinden zijn, is haar poging door
zichten te realiseren al een hele stap voor
waarts. In een land van hout en water ligt haar
prioriteit als wethouder van ruimtelijke orde
ning en woonruimteverdeling niet bij de
woningzoekende maar bij de schoonheid van
landschap, cultuur, welzijn en recreatie. Hout
moet weer het vertrouwde bouwmateriaal
worden. Wie terugdeinst voor het onderhoud
moet maar 'in Betondorp gaan wonen'. De na
bij wonende Amsterdammer zal haar Water
land weer moeten opzoeken als cultuurtoerist.
Een gemeentelijke monumentencommissie
oprichten is een van haar eerst gerealiseerde
daden. Daarvoor heeft ze een ambtenaar
aangesteld. Maar hoe gaat het met ambtenaren
die hogerop willen: als ze eenmaal ingewerkt
zijn, vertrekken ze naar een grotere gemeente.
Iets wat ook een eigenaardige eigenschap van
carrièreburgemeesters is. 'Aanwaai-burge-
meesters' noemt ze die. De vorige liet vele
prestigeprojecten na, in zijn eigen ogen dan.
Neem het nieuwe politiebureau, ook een 'platte
doos', waar hij zijn handtekening onder heeft
gezet, ondanks het negatieve advies van de
welstandscommissie. Hij had ook bereikt dat
de goothoogte van gebouwen in dit land met
zijn lage skyline naar tien meter is gebracht.
Wethouder Goede gaat eerst uitzoeken wat
planschade kost als die hoogte weer wordt
teruggedraaid.
Nieuw beleid
Haar beleid gaat ervan uit dat de gemeente
wordt aangemerkt als kwetsbaar gebied. Slopen
zal zonder aanlegvergunning niet meer moge
lijk zijn. Iemand die zijn gevel wil aanpassen
aan het nieuwe beeld kan subsidie krijgen. Wie
nieuwe plannen heeft, moet die eerst met de
landschapsarchitect bespreken en dan pas met
de stedenbouwkundige of de projectontwikke
laar. 'Kuub-bouw' (prioriteit aan aantallen
kubieke meters) is geen optie meer. 'Opnieuw
denken vanuit een kern zou menig Vinex-wijk
ook aantrekkelijk hebben kunnen maken',
houdt ze den volke ook voor. De dorpen in haar
gemeente zijn immers uit een kern ontstaan,
wat ook na 750 jaar in grote lijnen nog op
enkele locaties opvalt.
De erfenis van voorgangers ongedaan maken,
zal geen sinecure blijken. Zo waren die voor
gangers er niet op uit zich sterk te maken voor
een erkenning als beschermd dorpsgezicht.
Ook dat kan Debbie Goede dus voorlopig wel
vergeten. Daarvoor is te veel gesloopt. Het
getuigt in elk geval van mentaliteit het histo
risch karakter te willen herstellen ook al heeft
Landsmeer geen monumentaal etiket gekregen.
Beschermd stads- of dorpsgezicht
Is het trouwens een garantie op behoud van het
cultuurhistorisch erfgoed als een dorp of stad
zich kan sieren met een erkenning als beschermd
gezicht? 'Allerminst', horen we uit de mond
van de directeur planologische en juridische
zaken van Heemschut, drs. J.P.J. van der
Haagen. Hij maakt ons er op attent dat dit al
een van de conclusies was uit een onderzoek in
1983. Daarin wordt de bescherming van stads
en dorpsgezichten en de effectiviteit ervan
geanalyseerd. Er waren toen 158 beschermde
gezichten aangewezen. Binnen twee jaar na die
aanwijzing moet een beschermend bestem
mingsplan worden vastgesteld. Dat was in bijna
90 procent van de gevallen nog niet gebeurd.
De bereidheid daartoe bleek in de meeste
gevallen bij navraag nog niet erg groot te zijn.
Ook daarbij kwam duidelijk tot uiting dat
bescherming als mentaliteit toch belangrijker
is dan als wettelijke verplichting.
Ook niet-officieel beschermde gebieden
werden in de beschouwing betrokken. Die
bleken minstens zo goed te zijn behouden als
de erkende steden of dorpen. De houding van
B en W bleek sterk bepalend te zijn voor de
mate van behoud.
Wat is het gezicht?
De kunst bij bescherming is volgens Van der
Haagen: 'Het beheersen van de dynamiek die
de normale maatschappelijk-ruimtelijke druk
ons in elke tijd weer oplegt.' Niet om elke
maatschappelijke ontwikkeling tegen te gaan
maar om deze in zodanige banen te leiden dat
er weer voor ieder te leven valt en er weer een
toekomst is waar het verleden in valt af te
lezen.' 'Denken vanuit de kern', noemt de
Landsmeerse wethouder dat. Daar komt het
beschermen van het gezicht op neer.
Van der Haagen wijst ons er verder op dat met
een beschermd stads- of dorpsgezicht niet zoals
velen denken een beeld van afstand of het
gezicht erop in de skyline wordt bedoeld. Het
gaat eerder om de doorzichten binnen het dorp
of de stad, waar de stenen nog van een verleden
spreken en de erfgoedkenmerken van de plaats
nog waarneembaar zijn. Je mag het volgens
hem vergelijken met de waarneming van de
wandelaar, die cultuurtoeristisch rondkuiert.
Op zoek naar historische en stedebouwkundige
kenmerken. 'Stede' in de oude betekenis zoals
je die nog ziet in plaatsnamen als Heemstede,
Wijk bij Duurstede. Als een omhulling van de
gemeenschap, je thuis, je Heem. Vandaar dat
wij er als Heemschut zo tuk op zijn. Waarbij wij
Debbie Goede aan onze zijde vinden als een
bestuurder die 'de doorzichten weer wil
herstellen'. Chapeau!
Jan Derk Gerritsen isp.r.-medewerker van
Heemschut Noord-Holland.
