Kasteel
Neubourg:
voor adel,
rijkelui,
kostschool
jongens en
militairen
Provinciale Commissie Limburg
Ledenactiviteit Limburg 27
september
Jarenlang stond Kasteel Neubourg in Gulpen leeg. Bovendien
was het, tot ergernis van velen, niet meer te bezichtigen. Nu het
kasteel door de Vereniging Natuurmonumenten is aangekocht
gloort er hoop. De leden van Heemschut krijgen op 27 september
zowat als eersten de kans het te bezoeken.
augustus 2003
Heemschut
27
Zoals het bij een oud kasteel betaamt, is de
vroegste geschiedenis van Neubourg in nevelen
gehuld. De naam 'Neu-bourg' verwijst naar een
voorganger. Deze wordt gesitueerd op de nog
altijd goed zichtbare Abschnittsmotte even ten
noorden van Gulpen. Een Abschnittsmotte is een
kasteelheuveltje dat ontstaat als door uitgraving
een deel van een helling wordt afgesneden.
Eind dertiende eeuw heeft de bewuste locatie
haar strategische betekenis verloren door de
politieke, economische en verkeersgeografische
verschuivingen na de Limburgse Successie
oorlog (1283-1289).
Rond 1300 wordt in het Gulpdal een nieuw
kasteel gebouwd. In 1312 vermeldt hertog
Jan III van Brabant in zijn leenboek: Gerard
van Wittem, 'domum de Nuwemberghe'. Dit
'Nuwemberghe' ligt niet op de plek van het
tegenwoordige kasteel. Een document uit 1770
spreekt namelijk over 'den vijver ter plaetse
waer het oude casteel gestanden'heeft.
Tuinaanleg heeft de zichtbare sporen van deze
voorganger uitgewist.
Maaslandse renaissancestijl
Over de bouw van het kasteel op de huidige
locatie zwijgen de geschreven bronnen. De
oudste bouwsporen zijn terug te vinden in de
onderste muurdelen en de kelder van de zuid
en westvleugel van het herenhuis. Ze worden
als mogelijk veertiende-eeuws gedateerd en
duiden op een oorspronkelijk L-vormige plat
tegrond van het kasteel.
Na een reeks eigenaren uit diverse geslachten
komt het kasteel in 1398 in bezit van de familie
Van Eynatten, die tot 1716 op Neubourg
woonachtig zal zijn. Welke telg van dit geslacht
opdracht geeft voor de herbouw van het kasteel
in Maaslandse renaissancestijl, is niet bekend.
De grote hoektoren vertoont nog de kenmer
ken van deze stijl: de bakstenen muren zijn op
de hoek versterkt met natuurstenen blokken
in kettingverband, de vensters, eveneens van
natuursteen, zijn door stijlen en/of dorpels
verdeeld, en het dak steekt licht uit over een
mergelen consolefries.
Waarschijnlijk vindt de herbouw rond 1640
plaats. Wel duiden enkele rekeningen al op
bouwwerkzaamheden rond 1595. In het huisar
chief is ook een ongesigneerde en ongedateerde
tekening aangetroffen van een zuilengalerij. De
watermerken in het papier duiden op het laatste
kwart van de zestiende eeuw.
Op een aan architect Schlaun toegeschreven
plattegrond uit 1732 is de cour met zijn zuilen
galerij nog goed te herkennen. De plattegrond
laat door stippellijnen ook de contouren zien
van een bouwdeel dat gelijk is aan de westelijke
vleugel, inclusief de toren. De stippellijn is
tevens door de noordoostelijke hoektoren
getrokken. Dit geeft het beeld van een kasteel
dat groter van omvang is en een symmetrische
plattegrond heeft. Opvallend is dat de stippel
lijnen ook een oostwaarts gedraaide oostelijke
vleugel laten zien van de eerste bouwhoeve.
Tsaar Peter de Grote op bezoek
In de honderd jaar na de verkoop in 1716 komt
Neubourg in handen van vier verschillende
families. Zoals gebruikelijk volgen na de over
dracht architectonische ingrepen. In deze boei
ende periode krijgt het kasteel, dat voortijds
'gewoon' Nieuwenborg heet, ook zijn hybride
Frans-Duitse naam. Nieuwe eigenaar in 1716
wordt de Akense lakenfabrikant Johann Adam
Klermondt. Hij zorgt voor ahnsehentliche und
nutzliche Reparationenen laat tevensPlantagen
aanleggen. Wat die 'Reparationen' inhouden is
niet duidelijk, evenmin wie de verantwoorde
lijke architect is. Dat zal allicht Klermondts
'huisarchitect' Laurenz Mefferdatis uit Aken
zijn geweest. Aan hem wordt ook het karakte
ristieke tuinpaviljoen toegeschreven. Op 27 juli
1717 ontvangt Klermondt op Neubourg tsaar
Peter de Grote, een belangrijk afnemer van zijn
lakens.
In 1732, een jaar na het overlijden van
Klermondt, verkoopt zijn weduwe Neubourg
aan Ferdinand graaf Von Plettenberg. Als
koopvoorwaarde geldt dat 'alle Behangsel in
denen Zimmem bleiben'. De nieuwe eigenaar
verbouwt Neubourg flink. Lange tijd werd
