w^wiir
'tyj
28
Heemschut
december 2002
Veenweide aan de noordoostkant van de Haarlemse Zuiderpolder. Beoogde locatie voor
multifunctioneel stadion.
De werkelijkheid van vandaag na bijna 30 jaar
is een andere: van de menging van wonen en
werken is niets terecht gekomen. Rondom, in
Hoofddorp en Sloterdijk, verrezen de kanto
ren. Ook omdat het experimentenfonds werd
opgeheven, kwam van eigen ideeën weinig
terecht. Het oude kerkhofje verdween onder
het bouwzand. De veenrivier heeft geen plaats
gekregen. Het laatste stukje groen dreigt te
worden opgeslokt door het met applaus
begroette idee van de projectontwikkelaar voor
de bouw van een groot stadion, dat in diens
gebruikelijke jargon 'multifunctioneel' moet
zijn. Dus tel uit je winst. Zo ziet de bestuurder
van heden, die gewend is nooit nooit te zeggen,
hier verbeeld, dat zijn nooit, nooit nooit kan
betekenen, om met van der Weiden te spreken.
Haarlem en de Haarlemmers
Haarlem en Bomans zijn één begrip.
Uitgerekend de schrijver heeft gezegd: Haarlem
is een prachtige stad, er moesten alleen geen
Haarlemmers wonen. Daarmee bedoelde hij
vooral de geest van Stastok, geboekstaafd door
Beets: een gering gevoel voor humor, weinig
doortastend, afwachtend, gemiddeld, redelijk
en rustig. Niet ideaal om tot snelle procedures
te komen. Als smeerolie werkt de Haarlemmer
Olie eerder als zand tussen de raderen. Ook de
promovendus wijst daarop. Die kenmerken
komen naar zijn mening voort uit de lokale
en sociale structuur in Haarlem. Die wordt
bepaald door wat er niet is in de stad: geen over
heersende bedrijfstak maar van alles wat; geen
dominante religie; geen overheersende sociale
De Begraafplaats van Naamlozen is vervangen door een waterplas. Zuiderpolder, Haarlem.
klasse of stroming; ook geen dominantie van de
stad over het ommeland zoals bij vergelijkbare
steden. Het een en ander heeft ook zijn voor
delen gehad want, in tegenstelling tot bijvoor
beeld Enschede of Tilburg, is er door gebrek
aan die daadkracht tot 1985 weinig vernield of
afgebroken in de monumentale stad. En het is
ook vooral daarna, dat de projectontwikkelaar
het gat van de dadenloosheid heeft opgevuld.
Kijk maar naar het Enschedé-complex of De
Raaks.
Het poldermodel
De dominante Haarlemse cultuur moet men
volgens de nieuwe doctor zien als een verbij
zondering van de nationale cultuur of een
geconcentreerde vorm daarvan: een hoog-
geconcentreerd poldermodel, dat voor ieder
een in Nederland geldt. De traagheid waarmee
bijna elk plan zich in Nederland ontwikkelt, is
het gevolg van een cultuur van overleg, van
compromissen en consensus, van het vermijden
van openlijke conflicten, voortvloeiend uit een
grote verscheidenheid en afwezigheid van grote
machtsverschillen. Om het ook eens van een
ander te horen: tussen 1985 en 1987 was de
Duitser Peter Gleichmann Van der Weidens
hoogleraar aan de universiteit van Amsterdam.
Hij werd 'tureluurs van de vergadercultuur in
Nederland: aan het eind van een vergadering
weet niemand precies wat er besloten is met het
gevolg, dat de een dit en de ander dat beweert
over de besluiten, als die er al waren, waarna
iedereen weer de kat uit de boom kijkt'. Het
proefschrift toont ook aan, dat met name de
laatste tijd veel bouwprojecten, die slechts
zo'n 20 jaar geleden gerealiseerd zijn, nu al
weer hun onnut bewezen hebben en worden
afgebroken.
Het proefschrift
Het werk is een puur sociologisch proefschrift
geworden, waar intermenselijk verkeer op een
bijna journalistieke wijze is weergegeven en
dat je in één adem uitleest. Het is ook de eerste
en enige bouwgeschiedenis van Haarlem
geworden vanaf de tijd, dat er alleen nog maar
vissers en boeren de stad bevolkten. Door het
hele boek loopt als een rode draad de unieke
verhouding, die de stad ook altijd heeft gehad
en nog heeft met het Ommeland. Alleen al
dankzij twintig pagina's bibliografie is het
boek een soort encyclopedie op het gebied
van de bouwhistorie en hoe mensen daarmee
omgaan.
Weiden, J. van der, Ongeplande planning; de
totstandkoming van een nieuwe stadswijk.
Uitgeverij: Aksant, Amsterdam,
ISBN90-5260-069-4.
J.D. Gerritsen is PR-medewerker van Heemschut
Noord-Holland.
