16
Heemschut
oktober 2002
mmtm.msrsêm
Vogelvlucht van Honselaarsdijk, eind 17de
eeuw, gravure, uitgave C. Allard.
Danckerts) is het gebouw nauwkeurig weerge
geven. Ook de maquette van Honselaarsdijk
uit de tweede helft van de 18de eeuw is bij de
vergelijking betrokken. Dat is een fors model,
vervaardigd uit hout, papier en zeildoek.
Eigenlijk is het geen maquette, maar een
verkleinde weergave van de voorgevel waar
zijwanden en een achterwand aangetimmerd en
dakdelen op geplaatst zijn. De voorgevel is
opgebouwd uit blokken die beplakt zijn met
bedrukt papier. De herkomst van dit wonder
lijke model is helaas onbekend.'1
Restanten
Uit diverse vermeldingen blijkt hoe luxueus
Honselaarsdijk was, niet alleen het interieur,
maar het hele complex. Stallen, kassen, boom
gaard en moestuin waren vooral nuttig, maar
met een bloementuin, oranjerie, fonteinen,
prielen, tuinbeelden, speelhuisjes, karpervijver,
grote bosvijver, volière, fazanterie, hertenwei
en kolfbaan moet het er uiterst aangenaam
verpozen zijn geweest. Er was zelfs nog een
menagerie en niet te vergeten het bos, waar
voor van heinde en verre bomen aangevoerd
werden. Tussen 1634 en 1640 zijn hier duizen
den elzen, eiken, beuken, iepen en abelen
aangeplant. Behalve enkele toponiemen, de
Bospolder bijvoorbeeld, heeft niets van dit
Honselaarsdijk de tand des tijds doorstaan.
Alleen een van de bijgebouwen, de Nederhof
aan de oostzijde van het paleis, bleef bewaard,
maar ook dat ontkwam ternauwernood aan de
slopershamer.1' Uiteindelijk werd het gebouw
in 1977 gerestaureerd, en tegenwoordig func
tioneert het als gezinsvervangend tehuis.
Opgravingen in de omgeving van het vroegere
paleis hebben in de jaren 1994, 1995 en 1997
interessante vondsten opgeleverd. Leden van
de Archeologische Werkgemeenschap
Nederland, afdeling Westland, hebben het
muurwerk van een brug naar de oprijlaan, een
deel van die oprijlaan zelf en de waterloop van
een watermolen blootgelegd.5 Diezelfde molen
komt voor op een manuscriptkaart van omst
reeks 1711, in de noordwestelijke hoek van het
terrein. Dit prachtige Plaan van Huijs, Tuijn en
Bos van Sijn Coningl. Majestijt van Pmijsen tot
Honsholredijk, toegeschreven aan landmeter
B.D. Baas, werd gemaakt in opdracht van
koning Frederik I/'
Wie zich in de historie van paleis Honselaarsdijk
verdiepen wil, heeft de beschikking over een
flinke hoeveelheid bronnen in tekst en beeld.
Een bezoek ter plaatse, onder meer aan archeo
logische vindplaatsen, voegt daar het nodige
aan toe.
Nu vrijwel alle zichtbare sporen van het paleis
van Frederik Hendrik verdwenen zijn, is er de
aangename verrassing van een onbekende
afbeelding, die zo'n drie eeuwen na vervaardi
ging opnieuw voedsel geeft aan de verbeelding
van Honselaarsdijk.
M.S. Jansen is als medewerker verbonden aan het
Koninklijk Huisarchief te Den Haag.
Noten
1Die spiegel is nu te bewonderen in Nationaal
Museum Paleis het Loo in Apeldoorn.
2. Gisbert Brom, 'Een Italiaanse Reisbeschrijving
der Nederlanden (1677-1678)' in: Bijdragen en
mededelingen van het Historisch Genootschap
(Utrecht) 36, Amsterdam 1915, p. 101-103,
met dank aan Marten Loonstra, conservator
kunstverzameling Koninklijk Huisarchief. Zie
ook: Kees van Strien, De ontdekking van de
Nederlanden. Britse en Franse reizigers in Holland
en Vlaanderen, 1750-1795, Utrecht 2001. Op p.
71 wordt Joseph Marshall vermeld, die
Honselaarsdijk bezocht in 1768.
3De bezittingen van deze stichting worden
beheerd door het Koninklijk Huisarchief in
Den Haag; de tekening is hier opgenomen
onder inv.nr AT/0216.
4. Inv.nr MU/447 3collectie St. Historische
Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau,
Den Haag.
5. Zie Historisch Jaarboek Wesdand 1995,
p. 101-103 (brug), 1996, p.117-118 (oprijlaan)
en 1998, p. 101-109 (waterloop en waterkoker).
Met dank aan de heer A.A.G. Immerzeel,
beheerder van het Westlands Museum en
auteur van de archeologische kroniek in dit
jaarboek.
6. Bibliotheek Rijksuniversiteit Leiden, Collectie
Bodel Nijenhuis, inv.nr P 17 N 59
a. Van deze Van Call is ook een tekening van
Paleis Huis ten Bosch bewaard gebleven die
zich nu in de collectie van het Haags
Gemeentearchief bevindt.
b. Dr. R. van Luttervelt De laatste restanten van
Honselaarsdijk bedreigdHeemschut jg. 34,
No 1, februari 1957, blz. 8-10.
Literatuur
Bezemer Sellers, Vanessa, 'Condet aurea seacula.
De tuinen van Frederik Hendrik'. In: Marika
Keblusek en Jori Zijlmans (samenst. en red.).
Vorstelijk Vertoon. Aan het hof van Frederik Hendrik
en Amalia, Zwolle, 1997, p. 130-133.
Drossaers, S.W.A. en Th. H. Lunsingh
Scheurleer (bew.), Inventarissen van de inboedels in
de verblijven van de Oranjes en daa-nnede gelijk te
stellenstukken 1567-1795, Rijks Geschiedkundige
Publicatiën, Grote serie 147 en 148,
's Gravenhage, 1974.
Elzinga, Eelco, 'Stadhouderlijke architectuur en
tuinaanleg'. In: Schacht, Markus enJörgMeiner
(red.) Onder deii Oranjeboom. Nederlandse kunst en
cultuur aan Duitse vorstenhoven in de zeventiende en
achttiende eeuw, München, 1999, p. 131-153.
Hoof, M.C.J.C. van, E.A.T.M. Schreuder,
B.J. Slot (red.), De Archieven van de Nassause
Domeinraad 1581-1811 met retro-acta vanaf de
dertiende eeuw, Den Haag, Algemeen Rijksarchief,
1997.
Morren, Th., Het huis Honselaarsdijk .Met aanvul
lingen van R. Meischke en Jhr H.M.W. van der
Wyck, Alphen aan den Rijn, 1990. Facsimile van
de oorspronkelijke uitgave Leiden, 1905.
Ottenheym, Koen, "'van Bouw-lust soo beseten",
Frederik Hendrik en de Bouwkunst'. In: Vorstelijk
Venoon (zie boven) p. 111-116.
Slothouwer, D.F., De paleizen van Frederik
Hendrik, Leiden, 1946.
