Heemschut
33
hun architectenbureau in Nederland ontwor
pen AoorB.J.F. Klinkhamer en J. Ouëndag, is op
sterven na dood. Toch was de redding enkele
jaren gelden heel nabij. Tutu Suharto, de
vermogende dochter van de ex-president, had
het plan opgevat er een hotel in te vestigen.
Door de gebeurtenissen van twee jaar geleden
is het project in de ijskast gezet. Maar het plan
bestaat nog steeds en de Indonesiërs die we
spreken, geven de moed niet op. Afbraak van
Lawang Sewu zou in elk geval een zeldzame
vernietiging van cultureel erfgoed zijn.
Op sterven na dood
Semarang is mooi, maar niet lang meer, als er
niets gedaan wordt. Semarang is in feite op
sterven na dood. Het beeld dat achterblijft na
een bezoek aan deze wijk: een deprimerend
besef van desinteresse in monumentenbehoud.
Ouwe troep van de Hollanders, we hebben wel
wat beters te doen. Als panden al gebruikt
worden, is het veelal slechts als opslagplaats,
niet het meest ideale gebruik voor een goede
conservering.
Er zijn lichtpunten. 'Tot 2 jaar geleden was hier
niet eens straatverlichting,' zegt ir. Wirjani
Raharjo. 'Die is er nu wel. En kijk eens naar de
bestrating. De gemeente opteerde voor asfalt,
maar kon overtuigd worden stevige klinkers te
plaatsen, wat veel beter bij deze wijk past, maar
die ook voor een betere afwatering zorgen bij
een stevige regenbui.'
Een tweede lichtpunt is de beslissing onlangs
van het gouvernement van Midden Java om de
oude stad van Semarang aan te wijzen als een
van de speerpunten van het toeristisch beleid.
Er worden faciliteiten en budgetten beschik
baar gesteld, maar externe investeringen blijven
absoluut noodzakelijk.
Last but not least is er het beleid van de
gemeente Semarang zelf. De gemeente is wel
degelijk geïnteresseerd in monumentenbe
houd. Ze heeft aan het eind van de vorige eeuw
101 bouwwerken aangewezen tot beschermd
monument, er mag niets veranderd worden
zonder toestemming van het gemeentebestuur.
Bijna alle belangrijke gebouwen van de kolo
niale periode zitten daarbij. In 1993 gaf de
gemeente aan stedenbouwkundig bureau PT
Wiswakharman opdracht een totaalplan op te
stellen voor het behoud en herstel van de bene
denstad. In 1995 kwam het ambitieuze plan
gereed. Grootscheepse restauratie, herbestem
ming, toerisme zijn daarvan de sleutelwoorden.
Uniek voor Indonesië was een verkeersplan,
waarin auto's zoveel mogelijk geweerd worden.
DeJI. Letjen. Suprapto (Heerenstraat) zou
zelfs geheel voetgangersdomein worden. Een
flaneerboulevard met café's en terrassen,
beelden, fonteinen en gietijzeren krullantaarns.
Maar zeven jaar later lijkt de droom van het
totaalplan ver weg. Het geld moet van het
bedrijfsleven komen, dat in Indonesië helaas
niet staat te trappelen zijn geld te spenderen
aan het oude en kleinschalige.
Suspect
Dr. Andy Siswanto, directeur van PT
Wiswakharman, schudt het hoofd. Nee, een
goed klimaat voor monumentenbehoud is er
niet. 'Zelfs als het geld voor restauratie al
binnen is, krijg je nog klachten: waarom dat
geld niet besteed aan nieuwbouwprojecten
voor arme mensen? In die monumenten woont
niemand, waarom dan geld erheen? Maar wij
willen juist dat er mensen gaan wonen, dat er
iets mee gedaan wordt! Behoud van monumen
ten uit de koloniale tijd is bovendien enigszins
suspect. Nee, er wordt hier vooral eindeloos
gepraat over behoud van de Oude Stad. Maar er
is nu actie nodig. Helaas is er sprake van een
prisoners dilemma, en niemand wil de eerste zijn
die investeert.'
Siswanto's bedrijf stopt alle mogelijke energie
in monumentenbehoud in Semarang, en elders
in Indonesië. En bepaald toch niet zonder
succes. Zijn bedrijf plaatste de lantaarns en
sfeervolle klinkers in de Oude Stad. Twintig
panden konden al opgeknapt worden. Om het
redden van oud-Semarang op te tillen boven
het bedrijfsbelang en breder te organiseren
werd een stichting opgericht, de al genoemde
Yayasan Kota Lama Semarang, met ook
mensen van buiten het bedrijf in het bestuur.
De stichting wordt kleinschalig gesponsord
door bedrijven in de toeristische en horeca
branche. Ook uitgever Asia Maior van het
(uitverkochte) boek Semarang, beeld van een
stad, sponsort de stichting. Er is internationale
samenwerking met onder meer Unesco en de
universiteit van Darmstadt.
Siswanto's reddingsactiviteiten kwamen vooral
na het rampjaar 1993 op gang. In dat jaar was
de regenval in Semarang zo dramatisch, dat de
volledige ondergang van de Oude Stad binnen
enkele jaren op handen leek. 'Kota Lama is
sinking' vertellen de mensen die we spreken.
Iets daarvan konden we ons de dag na onze
aankomst al voorstellen na een ongenadige
hujan. Op het trottoir voor ons hotel hielden
we het niet droog, het water kwam tot onze
enkels en de rijbaan stond zelfs decimeters
onder water. In de oude stad is het onder die
omstandigheden allemaal nog een graad erger,
de wijk is dan zo goed als onbereikbaar.
Monumenten verzakken, fundamenten worden
aangetast door het zeewater.
Toko Oen
We eten verschillende malen in restaurant Toko
Oen, onder meer huzarensalade, die als zodanig
op de kaart staat. Je kunt ook kroketten, saucij
zenbroodjes, enz. eten, naast Indonesische
gerechten.
OokMalang op Oost-Java heeft zijn Toko
Oen, maar alleen deze hier, aan de Jl. Pemuda,
wordt nog gerund door de familie Oen, sinds
1936. De inrichting - glas in lood, stijlvolle
lampen en meubels, veel hout - heeft dezelfde
stijl als toen, een kapotte stoel wordt vervangen
door een getrouwe kopie. Aan de muren nostal
gische foto's met bekende bezoekers, onder
anderen koningin Juliana en zelfs Wieteke van
Dort. We zitten in het aircongedeelte, met live
optredens van locale bands, het bekende zoute
loze evergreen repertoire. Voor de zoveelste
keer 'Yesterday', 'Are you lonesome tonight',
'My Way'. Beschaafd klappen we af en toe.
Om 10 uur 's avonds zijn we de enige overge
bleven klanten. Of we nog een verzoeknummer
hebben. Jawel, 'Es lilin', zeggen we, ons een
hartverscheurend oud Sundanees lied herinne
rend, dat we ooit hoorden op een Jakartaans
terras vol lawaaierige bierzuipende Australiërs.
Verbazing, langdurig gegraai in partituren,
even wat akkoorden oefenen, maar daar komt
Es lilin. Ontroerend mooi uitgevoerd en met
onverwacht succes. Want uit alle hoeken van
het restaurant komt verbaasd personeel tevoor
schijn. Koks en serveersters staan stralend in de
deuropening van de eetzaal mee te luisteren, en
beginnen sierlijk mee te deinen. Toko Oen:
goed eten, unieke sfeer, maar de muziek mag
ook best van yesterday zijn...
De stichting Yayasan Kota Lama Semarang is bezig
met een expositie over de Oude Stad. Het is op zoek
naar documenten, oorspronkelijk tekeningen, foto's,
nostalgie-objecten.
Literatuur, websites
B. Brommer e.a.: Semarang, beeld van een stad. Asia
Maior, 1995.
Het oude Semarang op foto's: www.semarang.nl.
Huib Akihary: Architectuur it Stedebouw in Indonesië.
Waanders, 1988.
H. Colijn (red): NederlandsIndië. Elsevier, 1913.
Drs. H. Akihary: Ir. F.J.L. Ghijsels. Seram Press,
1996.
Haryoto Kunto: Balai Agung di Kota Bandung.
PenerbitPT Granesia Bandung, 1996.
Mochtar Lubis: Het land onder de regenboog.
Sijthoff, 1979.
Semarang in beeld, recente foto's van monumenten:
www.visualtext.nl/Semarang
augustus 2002
