Het terrein van het voormalige
blokhuis van Harlingen
Meindert Schroor
La principale fortresse de Frize
Het gaat niet goed met het terrein van het voormalige 16de-
eeuwse blokhuis in de monumentale Friese havenstad Harlingen.
Een groot deel van de - overigens recentere - bebouwing is
inmiddels gesloopt. Daarnaast bestaan voornemens om het
voormalige Weeshuis te slopen in het kader van verregaande
plannen tot een herstructurering van het gehele Havenkwartier.
Hoewel in de loop der tijden veel aan het oude blokhuisterrein
is vernield, rechtvaardigen de nog aanwezige bouwkundige en
archeologische resten een diepgaand onderzoek. Het in 1500
opgetrokken blokhuis markeert immers een draaipunt in de
Friese geschiedenis als symbool van het in 1498 over Friesland
ingestelde centrale gezag door de hertogen van Saksen.
6
Heemschut
juni 2002
Maar meer nog is het terrein van belang voor
de Harlinger historie. Zo consolideerde het
weerwerk letterlijk de vooruitgeschoven positie
van Harlingen aan de Friese westkust en blok
keerde zijn aanwezigheid een proces van ruim
drie eeuwen kustafslag. Een in mei 2000 door
bureau RAAP uitgevoerde archeologische
verkenning toonde op ruim twee meter onder
het maaiveld de resten van een overslibde terp
aan, die minstens teruggaat tot de Romeinse
tijd.
In 15 00 werd op last van de hertogen van
Saksen te Harlingen een blokhuis of artillerie
fort gebouwd. Dit blokhuis lag ten zuiden van
de havenmond en het beheerste zowel de stad
en de haven als de toegangen tot het achter
land. Daarmee werd de strategische ligging van
deze meest noordelijke Zuiderzeehaven van
Friesland en daarmee van de latere Nederlanden
onderstreept. In de eeuw die volgde groeide
Harlingen uit tot de belangrijkste haven van
Friesland en de tweede stad van het gewest. Het
Harlinger blokhuis werd tijdens de opstand
tegen de Spanjaarden alleen maar belangrijker.
Het grootste gevaar kwam destijds immers van
de op de Noordzee, de Wadden en de Zuider
zee opererende Watergeuzen. Toen het met
Spaansgezinde troepen bezette blokhuis begin
februari 1580 door list in handen van de
opstandelingen viel, verzuchtte de Spaanse
landvoogd Parma, hiermee zijn 'principale
fortresse de Frize' te zijn kwijtgeraakt. Voor
de handhaving van hun macht over Friesland
waren de blokhuizen van Harlingen,
Leeuwarden en Stavoren onmisbaar, zowel
De ontgraven poort van het voormalige
blokhuis in Harlingen, Rijksarchief Fryslan.
