december 2001
Heemschut
27
nen eigenkerk van het bisdom Utrecht te
maken, dat haar kerken óók aan Sint Maarten
wijdde. Dit bisdom was immers óók door
Willibrord gesticht en voerde Sint Maarten als
patroonheilige. Het architectuurhistorisch
onderzoek heeft een ontstaansgeschiedenis van
de kerk in de 8ste eeuw niet aangetoond. Dat is
ook moeilijk aangezien hout geen duurzaam
materiaal is. Vanaf de 11 de eeuw werden de
houten zaalkerkjes vervangen door tufsteen en
vanaf de 12de eeuw ook door baksteen. De kerk
blijkt wel een kleinere stenen voorganger te
hebben gehad.
Het koor, het schip en de toren van de huidige
Sint Maartenskerk zijn in afzonderlijke perio
des tot stand gekomen. Het versmalde gotische
koor met driezijdige afsluiting is het oudste
gedeelte van de kerk en dateert uit omstreeks
de 13 de eeuw. Het bestaat nog voor een deel uit
tufstenen die een vroegere bouwdatum sugge
reren, maar de bouwstijl laat een eerdere date
ring niet toe. Mogelijk zijn ze hergebruikt. De
romaanse rode zandstenen nis in de zuidmuur
met twee rondboogjes en een verdeelzuiltje
waarboven de letters AV Aqua en Vinum:
water en wijn), kan vóór de 13de eeuw zijn
vervaardigd. Zeldzaam zijn de rode zandstenen
trapeziumvormige dekzerken, door een conser
vator van het West-Fries Museum tussen de
9de- en 12 de eeuw gedateerd, maar het type
werd tot omstreeks de 15 de eeuw gemaakt. Eén
ervan komt overeen met een dekzerk van de
Abdij van Egmond, vermoedelijk van het graf
van de abt Gerard van Ockenburg, die in 1424
stierf. De in een Duitse steenhouwerij vervaar
digde dekzerken zijn gedecoreerd met gebeeld
houwde christelijke symbolen zoals cirkels,
kruizen en kromstaven en voorzien van een
steenhouwersmerk. Ze bedekten vermoedelijk
de verdwenen sarcofagen van de priesters van
de kerk. Bijzonder zijn de primitief gestoken
schalkbeeldjes van het gewelf in de koorafslui
ting, waarvan de betekenis niet geheel duidelijk
is. Het zijn twee figuurtjes met opgeheven
armen boven een zon met neerwaarts gerichte
stralen. Het zijn de enige voorstellingen uit de
roomse periode die bewaard zijn gebleven.
Marijtje Hofland
Na de reformatie in 1573 is het koor opnieuw
ingericht. De schitterende eikenhouten preek
stoel met ingelegd ebbenhout dateert van 1659.
Het memoriebord uit 1748 memoreert juffrouw
Marijke Hofland. Zij schonk de Hervormde
De Nederlands Hervormde Kerk van Zwaag.
Foto RDMZ.
Gemeente onder meer twee koperen lezenaars
en een zeer fraai doophek met haar familiewa
pen. Het vijf traveeën lange schip van omstreeks
de 15de-16de eeuw vervangt een korter schip
van twee traveeën dat nog niet op de huidige
toren aansloot. Het is voor een deel gebouwd
met oude kloosterstenen die vermoedelijk van
dit oudere schip afkomstig zijn. Aan de hand
van de telmerken kan de kapconstructie omst
reeks 15 50 worden gedateerd, maar het tonge
welf werd in 1749 verbouwd blijkens de
geschilderde inscriptie: I.K Spoor, D.C. Kuyn,
K.D. Timmerman, 1749. De aanvankelijk
losstaande vierkante toren dateert uit de eerste
helft van de 15de eeuw en is met kleinere
bakstenen gemetseld. De westzijde wordt
gedeeltelijk aan het zicht onttrokken door het
aangebouwde schip. Op de oude luidklok van
Steven Buitendiic staat het opschrift: Dum trahor
Andite - voco ad Gandia vite 1468: Luistert als ik
getrokken word, ik roep U tot de vreugde van
het Leven.
Vervolg op pag. 29
