Heemschut
nagegaan en heeft vastgelegd is Constantijn Huygens
geweest. De Cruytberg is in 1811 uit het bezit van de
Oranjes verkocht en is later slechts als boerenbedrijf in
gebruik geweest. Slechts een gedeelte van het woon
huis, nu manege en Rijksmonument, tegenover de
ingang van het huidige Duin en Kruidberg, is van het
oorspronkelijke landgoed de Cruytberg over.
Duin en Berg
Bleef de Kruidberg na 1811 voornamelijk als agrarisch
bedrijf in gebruik, de hofstede Duin en Berg, meer in
het duingebied zelf gelegen, bleef in trek als buiten
goed. Na 1780 heeft het vele episodes van afbraak,
wederopbouw, verkoop in delen en aankoop van
omliggende percelen gekend, totdat de Amsterdamse
advocaat en latere minister onder Willem IIFloris
Adriaan van Hall het zuidelijk deel van Duin en Berg
koopt. Hij koopt er ook de Kruidberg bij en nog enkele
andere percelen. Het herenhuis, dat hij in 1842 laat
bouwen, krijgt dan officieel de naam Duin en Berg. Als
ook nog de Heerenduinen door hem zijn verworven
beslaat zijn eigendom c.a. 283 bunder (ha), ongeveer
gelijk aan het huidige duingebied van Duin en
Kruidberg. De hofstede Duin en Berg verkoopt hij in
1859 aan de Haarlemmer Van der Hucht en de hofstede
de Kruidberg in 1860 aan de landbouwer Oorthuijsen.
Vijf jaar later koopt Van der Hucht ook de Kruidberg,
waarmee de hofsteden weer zijn samengevoegd. Zijn
erfgenamen doen het geheel in 1895 over aan Jacob
Theodoor Cremer.
Cremer
Cremer bouwde zijn kapitaal op als hoofd
administrateur van de Deli Maatschappij, die in 1864
de bekende tabak op de Nederlandse markt bracht.
Het grootste aandelenkapitaal kwam in 1869 in handen
van de Nederlandsche Handel-Maatschappij NHM
Sindsdien verbaasden 'de miljoenen van Deli' de hele
wereld.
In 1883 keert de in Zwolle geboren Cremer om
gezondheidsredenen uit Batavia naar Nederland terug.
In 1884 wordt hij kamerlid en in 1897 minister van
Koloniën. Abraham Kuyper biedt hem nog een tweede
termijn aan maar hij gaat in 1901 liever terug in de
Kamerbanken. In dat jaar komen de 'miljoenen van
Deli' in de politiek op een andere wijze ter sprake. De
sociaal democraat Troelstra neemt Cremer dan onder
vuur in verband met misbruik van en wreedheden
jegens plantagearbeiders (uit een publicatie van J. van
den Brand). Hij stelt zich in 1905 niet herkiesbaar.
Koningin Wilhelmina benoemt hem desondanks buiten
de voordracht om tot president van de NHM. Cremer
leeft ook nog voort als de oprichter van Werkspoor en
van het Tropeninstituut in Amsterdam.
De nieuwbouwplannen
In 1897 geeft Cremer de Haarlemse architect Ludivig
Johannes Ritter de opdracht een herenhuis te bouwen.
Daartoe worden Duin en Berg en de Kruidberg afge
broken. Na het plotseling overlijden van Ritter
worden vader /-,/- en zonen M.A. en J. van Nieukerken
als ontwerpers aangezocht, bekend van het
Tropeninstituut in Amsterdam en het NHM gebouw
aan de Kneuterdijk in Den Haag. Hun schepping,
gerealiseerd in 1909, is ook nu nog een pronkstuk in de
(neo-) stijl van de Hollandse renaissance in het
Santpoorts duingebied. Leonard Springer kreeg tezelf
dertijd de opdracht de tuin te ontwerpen. Hij schiep
een mengvorm tussen de oorspronkelijke geometrische
barokstijl en de Engelse landschapsstijl.
Het interieur
De bel-étage is eenbinnenkomer' zoals P.jf.H.Cuypers
die al eerder toepaste bij kasteel De Haar in Haarzuilen
en C.Outshoom in het Amstelhotel: een grote ontvangst
hal, die in dit geval direct toegang biedt tot alle belang
rijke verblijven. Er bevindt zich een grote schouw met
gebeeldhouwde corbeaux. In nissen staan drie uit hout
De centrale ontvangsthal
op de bel-étage.
De uitbreiding, gezien
vanuit het oude gebouw.
december 2001
9
