Oude Amsterdamse bolwerken
straks weer laten zien
Ernst Dienaar
Recentelijk waren er in Amsterdam weer enkele opmerkelijke
opgravingen. Zo groef op het eiland Oostenburg de gemeentelijke
archeologische dienst een onderdeel van de vroegere VOC-
werven op.
16
Heemschut
februari 2001
Het opgegraven hout van de VOC-werf.
Niet ver hier vandaan vond de gemeente op de
piek van het noordoostelijkste van de voorma
lige 26 bolwerken, die als een halve maan om
het oude Amsterdam hebben gelegen, bastion
Zeeburg. Ook de plaats van het volgende
bolwerk, Jaap Hannes, is aangewezen.
De VOC-werf was indertijd de grootste werf in
Nederland en in de twee eeuwen van haar
bestaan is hier ongeveer de helft van de door
deze maatschappij gebouwde 1700 schepen, die
op het Verre Oosten voeren, gebouwd.
Documentatie wees uit, dat het opgegraven
werfdeel het meest oostelijke van de vroegere
naast elkaar gelegen werfdelen vormde.
Het opgegraven hout (afbeelding 1) werd weer
toegedekt, omdat het blijvend bewaren in de
open lucht tot verrotting zou leiden, wat
jammer zou zijn als later ook nog twee andere
delen van de werf aan het licht zullen komen.
Eroverheen bevinden zich nu de later
gebouwde loodsen van Van Gend en Loos. Van
de VOC-werven en wat daarbij hoorde, is niets
meer zichtbaar sinds andere industriële activi
teiten de ruimte hebben ingenomen. Tot voor
kort was hier Werkspoor-Wartsila gevestigd,
een bedrijf, dat naar Zwolle is verhuisd.
De VOC, die in 1602 werd opgericht, zal in
2002 als oudste internationaal opererende
naamloze vennootschap breed worden
herdacht. Er is alle reden voor Heemschut zich
krachtig in te zetten voor het behoud van de
nog op te graven werfdelen en voor een tast
bare erkenning van de VOC. De VOC-werf
had een enorme omvang, hoe groot hij was
zullen we moeten benadrukken. Aan de zuid
kant lag er het Grote Magazijn (afb. 2), waarvan
een deel in 1822 is ingestort en dat daarna
geheel is gesloopt. Als dat niet was gebeurd zou
het het grootste individuele monument in
Amsterdam zijn geweest vanwege zijn enorme
lengten en indrukwekkende voorkomen. Op
Oostenburg werkten liefst 1100 man, later zelfs
1300.
De herinnering aan de roemrijke tijd van dit
deel van de Amsterdamse haven in het nauti
sche deel van de stad vraagt intensieve mede
werking van velen, zowel van overheid als van
particulieren.
Het in 1882 ingestorte en later gesloopte Grote
Magazijn.
Dit nautisch kwartier ligt tussen het Scheep
vaartmuseum, de Marinevestiging op
Kattenburg, de Nieuwe Vaart met de histori
sche werf 't Kromhout en het VOC-gebied.
Ook zou het mooi zijn als aan de Nieuwe Vaart
het scheepscasco van de 'Amsterdam' uit
Hastings zou worden overgebracht.
Wat de bolwerken Zeeburg en Jaap Hannes ten
oosten van de VOC-werf betreft: de gemeente
staat niet onwelwillend tegenover het zoveel
mogelijk blootleggen van de opgravingen.
Voor Zeeburg levert dit de minste problemen
op. De stadsvernieuwing staat echter de Jaap
Hannes (afb. 3) in de weg. Voor een goede
aanblik is het zaak aan de landinwaartse zijde
van een opgegraven bastion een waterstrook
aan te brengen, die de vroegere stadsgracht
accentueert.
Situering van de bastions Zeeburg en Jaap
Hannes ten noorden van de Nieuwe Vaart.
Heemschut heeft er de gemeente op gewezen,
dat zowel de Zeeburg als de Jaap Hannes
uitzonderlijke waarde hebben. Een of twee van
de vroegere 26 bastions kunnen straks mogelijk
weer worden getoond.
Mr. E. Dienaar is voorzitter van de Heemschut-
commssie Amsterdam.
