oktober 2000
Heemschut
15
der eeuwen is op deze fundamenten naar harte
lust verbouwd, afgebroken en opnieuw
gebouwd. Zo kreeg de Dieventoren, een 14de-
eeuwse woontoren die lange tijd als stedelijk
cachot heeft gediend, in 1942 een onderdoor
gang. Dat maakte destijds veel kritiek los,
omdat de Dieventoren vroeger nooit als poort
heeft gefungeerd. Er ontstond dus een mengel
moes van stijlen, maar desondanks bleef de
middeleeuwse sfeer op veel plekken behouden.
Dat verklaart misschien waarom een modern
betonnen kantoorpand als dat van de Rijksdienst
voor Oudheidkundig Bodemonderzoek hier
niet uit de toon valt. Ook elders streeft het
stadsbestuur ernaar oud en nieuw met elkaar in
harmonie te brengen. Een goed voorbeeld
daarvan is de nieuwbouw aan de Breestraat uit
1996, waarin de torens van een oude stadspoort
te herkennen zijn.
Ontsierende brug
Maar ook Amersfoort laat wel eens een steekje
vallen. Heemschut heeft zich sterk gemaakt
voor het behoud van sociëteit Amicitia uit 1892
aan de Stadsring. Uiteindelijk werd besloten
alleen de gevel te laten staan, maar door slecht
stutwerk is deze ingestort. Nu wordt de gevel
gereconstrueerd. Een doorn in het oog was ook
de ontsierende noodbrug voor bouwverkeer
over de Kortegracht, omdat de brug schade kon
toebrengen aan de omliggende monumenten.
Achteraf blijkt de schade mee te vallen, maar
de bezorgdheid was terecht. Dit deel van de
Muurhuizen is één van de mooiste en meest
tot de verbeelding sprekende plekjes van
Amersfoort. Hier lijken de middeleeuwen tot
leven te komen. Tinnenburg is met zijn kleine
vensters, verweerde houten luiken, hoge dikke
muren en getrapte gevel een juweeltje. Schuin
tegenover, aan de Zuidsingel, staan nóg twee
interessante monumenten: het neogotische
kloostergebouw Onze Lieve Vrouw ter Eem
en - heel bijzonder - het Huis met de Paarse
Ruiten. Dit classicistische pand werd omstreeks
1780 gebouwd in opdracht van de zeer vermo
gende Benjamin Cohen. Deze tabakshandelaar
en bankier was bevriend met de Oranjes en
stelde zijn huis in 1787 ter beschikking van
stadhouder Willem V. Hij was ook de bouwer
van het deftige patriciërshuis aan de
Westsingel, dat sinds 1804 dienst doet als stad
huis, maar nu nog een louter representatieve
functie heeft. Verderop langs de Zuidsingel
bevindt zich één van de best bewaard gebleven
middeleeuwse kloosters van Amersfoort:
Mariënhof. De kapel en andere bijgebouwen
zijn verdwenen, maar wat is overgebleven, het
hoofdgebouw, de kloostergang en de tuin,
ademt een serene, authentieke sfeer.
Mondriaanhuis
De stad biedt onderdak aan een aantal interes
sante musea. In het geboortehuis van Piet
De Koppelpoort vanaf de Eemzijde.
Foto's Bureau Monumentenzorg Amersfoort.
Mondriaan aan de Kortegracht is een perma
nente expositie te zien van leven en werk van de
schilder. Wie meer te weten wil komen over de
geschiedenis van Amersfoort doet er goed aan
een bezoek te brengen aan het Flehitemuseum
dat is gevestigd in drie gerestaureerde
Muurhuizen van rond 1500. Het kreeg eind
19de eeuw een face lift in neo-renaissance stijl.
Een aanrader is de schuin tegenover gelegen
mannenzaal uit 1530. Dit rusthuis bevindt zich
nog in originele staat en is vrijwel uniek in
Europa. Als u geluk hebt treft u de mannen nog
aan, die hier op hun oude dag onderdak hebben
gevonden. Ze leven in het jaar 1907 en weten
niets van wat er daarna is gebeurd. De acteurs
van deze levende historie blijven consequent in
hun rol. Weliswaar een beetje folkloristisch,
maar voor jong en oud een vermakelijke manier
om meer te weten te komen over het dagelijks
leven in vroeger tijden.
Mooie kerken
Vanuit de mannenzaal loopt u via 't Zand langs
een aantal mooie kerken: de neo-renaissancisti-
sche F ranciscus Xaveriuskerk uit 1816/17, de
15de-eeuwse dubbelkerk St. Aegtenkapel en de
Oud katholieke kerk uit 1927 in de stijl van de
Amsterdamse school. U bevindt zich nu ook
vlakbij het Havik waar u van een prachtig stads
gezicht kunt genieten. Staande op het brugge
tje kijkje over de Langegracht naar het spitse
torentje van de Elleboogkerk en op de achter
grond de mooie gotische, bijna 100 meter hoge
Onze Lieve Vrouwe Toren. De Elleboogkerk
is een mooie vroeg 19de-eeuwse hallenkerk, die
nu in gebruik is voor een permanente over
zichtstentoonstelling van de Amersfoortse
kunstenaar Armando.
Uiteraard mag in dit rijtje van Amersfoortse
kerken de Sint Joriskerk op de Hof niet ontbre
ken. Het is de enige middeleeuwse kerk. Een
belangrijk deel werd in 1340 tijdens een grote
brand verwoest en na verloop van tijd is er veel
aan veranderd en aangepast. Interessant zijn
onder meer het gotische ingangsportaal, de
middeleeuwse muurschilderingen en de 16de-
eeuwse gerfkamer en chirurgijnskamer. De
beeldenstorm, die hier flink heeft gewoed,
heeft het gotische oxaal gelukkig vrijwel
geheel gespaard. Het oxaal dateert uit 1500 en
is naast Rhenen het enige van boven de grote
rivieren.
Vergeet vooral niet een kijkje achter de kerk te
nemen. De prachtige historische geveltjes
brengen u wederom in oude sferen. En als u
nog tijd en zin hebt, loop dan ook nog even
naar het Hofje Armen de Poth, waar de St.
Rochuskapel van rond 1500 doet herinneren
aan het pesthuis dat hier toen stond. Het is
teveel om allemaal de revue te laten passeren.
Kattenbroek
Nog één wetenswaardigheid: de historische
binnenstad diende als inspiratiebron voor de
wijk Kattenbroek in Amersfoort-Noord.
Alweer bijna tien jaar oud, trekt deze nieuw
bouwwijk nog steeds veel bekijks. Het ontwik
kelingsplan is ontworpen door architect en
stedenbouwkundige Ashok Bhalotra. Hij gaf de
wijk de grondvorm van het middeleeuwse
Amersfoort: in het midden een cirkel precies
zo groot als de binnenstad met een gracht
eromheen. Net als in het centrum wooftt in
Kattenbroek iedereen door elkaar, ongeacht de
sociale status. En net als in het oude deel vind
je er een verscheidenheid aan woonvormen en
bouwstijlen.
Y. Tanke is free-lance journalist te Amersfoort.
