Heemschut
7
Dok op Rijkswerf, rond 1820 gebouwd door jan
Blanken.
Amsterdam verder deed was de toestemming
voor de bouw van de rijkswerf Willemsoord.
Inmiddels heeft de marine de werf verlaten en
is het een historische attractie van de eerste
orde geworden. Het complex is 20 hectare
groot, vol historische gebouwen, kade en
monumentale dokken, waaronder nog twee van
Jan Blanken. Ook de Traditiekamer
Willemsoord, waar alles over de historie van de
marine onderhoudsbedrijven getoond wordt is
een bezoek waard evenals het Marinemuseum
zelf.
De verdediging van Den Helder
Een marinestad moet je verdedigen. Maar twee
kanonnen en dan nog alleen in noordelijke
richting was een magere concessie
van Amsterdam, die ons al gauw zou opbreken.
Ten tijde van de Bataafse Republiek 1795-
1806) waren we door onze verbondenheid met
Frankrijk tevens in oorlog met Engeland, dat
een coalitie vormde met de Oostenrijkers,
Turken en Russen. Napoleon had zijn kustver
dediging goed op orde en ook dank zij Jan
Blanken, die eens opzichter fortificatiën was
geweest, bleek het niet eenvoudig in het zuiden
van ons land een invasie te beginnen. Bij Den
Helder was dat alles vrij simpel. In 1799
konden Engelsen en Russen bij wijze van
spreken pootje badend het strand oplopen bij
Callantsoog en stuitten ze pas bij Bergen op
tegenstand. Toen Jan Blanken in 1804 een
prijsvraag had gewonnen ter verbetering van de
havenwerken van Amsterdam werd hij, inmid
dels gepromoveerd tot Inspecteur Zeehavens
en Zeegaten, gevraagd eens na te denken over
'Master' loods uit 1825 op de Rijkswerf.
een betere defensie van onze kust in het
noorden. Hij ontwierp een verdedigingsplan,
dat grotendeels overeenkomt met het later
uitgevoerde. Lodewijk Napoleon, die het toen
voor het zeggen had in
de Lage Landen, was content maar kon de
daarvoor noodzakelijke geldmiddelen niet
bijeen krijgen. Toen hij bij zijn broer, keizer
Napoleon te rade ging, kwam deze in 1811 zelf
bij Den Helder poolshoogte nemen.
De Stelling van Den Helder
De keizer stelde er een eer in, dat tot in het
uiterste zuiden van zijn rijk de kust veilig was en
hij wenste van Den Helder 'het Gibraltar van
het noorden' te maken. Blanken adviseerde
hem toen ook waterforten in zee te bouwen
maar die zijn er nooit gekomen. De meeste
ideeën van Blanken liggen echter wel aan het
gerealiseerde plan ten grondslag.
De forten kregen alle een naam van een
gesneuvelde Franse oorlogsheld, behalve 1'
Ecluse, dat sluis betekent en ten noordoosten
van Den Helder lag. Het werd opgeblazen door
de terugtrekkende fransgezinde admiraal
Verhuell. Later is het herbouwd en heet nu fort
Dirksz. Admiraal. Fort la Salie, nu Erfprins
geheten, ligt even ten noorden van Huisduinen
en is in gebruik bij de Koninklijke Marine. Ten
Zuiden van Huisduinen ligt het in 1996 geheel
gerestaureerde en voor toerisme opengestelde
Fort Kijkduin. Het beton, dat de Duitsers in de
Tweede wereldoorlog op de ijzeren geschuts
koepel hebben aangebracht is verwijderd, zodat
de originele koepel weer vrijkwam.
Vanuit het restaurant kan men prachtig uitzien
op zee en de nabijgelegen Grafelijkheids
duinen. In het fort is er een lange tunnel gelegd
dwars door een aquarium. Als je er doorheen
loopt, zwemmen de vissen naast, boven en
onder je. De batterij La Falga, die ten zuiden
van Kijkduin lag, werd door terugtrekkende
franse troepen opgeblazen. De forten ring werd
gesloten met Du Gommier, dat bij de aanleg
van het Noord-Hollands kanaal in tweeën
gesplitst werd. De Stelling werd in 1874 in de
Vestingwet opgenomen, is nooit in defensieve
zin gebruikt en verloor zijn militaire functie in
1958. Het is de eerste kringstelling van ons
land. De Stichting Stelling Den Helder, die
ook tekende voor de restauratie van Fort
Kijkduin en nog meer herstelplannen heeft,
kan daar terecht trots op zijn. Met lede ogen
zullen ze hebben gezien, dat niet zij maar de
Stelling van Amsterdam op de
Werelderfgoedlijst prijkt. Maar ach, ze hebben
in Den Helder al meer van Amsterdam moeten
slikken.
J.D. Gerritsen is PR-medewerker van Heemschut.
Noord-Holland.
februari 2000
