Den Helder historische
toegangspoort
Jan-Derk Gerritsen
Monumentendagen op 25 en 26 maart
Als er ooit een plek is geweest in Noord-Holland, die vrijwel de
hele wordingsgeschiedenis van het gewest aan zich voorbij heeft
zien trekken - door het 800 meter diepe Marsdiep - dan is het
wel Den Helder. Het is dat de Zuiderzee langzaamaan verzandde
anders voeren er nog olietankers door dat zeegat naar
Amsterdam. Net als weleervikingschepen, V.O.C.-schepen,
W.l.C.-schepen, Groenlandvaarders, walvisvaarders,
vissersschepen, schepen van Witte de With, Tromp en De Ruiter.
Ze hebben Hoorn, Enkhuizen, Medemblik en niet in het minst
Amsterdam, gemaakt tot wat het nu is.
Heemschut
februari 2000
.VrW.ivAV "5®*
•WK,
F°rt Kijkduin, gerestaureerd in 1996. Foto's Derk-Jan Gerritsen.
Niets had meer voor de hand gelegen dan dat
Den Helder, waar Heemschut op 25 en 26
maart Monumentendagen houdt, de natuur
lijke voorhaven van Amsterdam zou worden.
Alles heeft de hoofdstad dan ook in het werk
gesteld om dat te voorkomen. Eerst met 'de
lange arm van Amsterdam', het in 182 5
geopende en met de hand gegraven Groot
Noord-Hollands kanaal. Amsterdam eiste, dat
daar ook zeeschepen doorheen konden varen.
Daartoe ontwierp de 'kanalengraver van
Willem I' en directeur-generaal van de
Waterstaat, Jan Blankende vlotbrug, die een
overspanning heeft van 42 meter. Na nog geen
50 jaar in gebruik te zijn geweest bleek de reis
langs Zaandam en Alkmaar naar Den Helder
toch te omslachtig. Dit debacle, dat toen 12 1/2
miljoen gulden kostte zou nu een parlementaire
enquête waard zijn geweest. Maar Jan Blanken
dacht verder en maakte sluizen bij IJmuiden
mogelijk, die tot de verwezenlijking van
'Holland op z'n smalst' hebben geleid: het
Noordzeekanaal van Amsterdam naar
IJmuiden, geopend in 1876. De enige troost
prijs, die Den Helder van Amsterdam kreeg
was de marine, zoals we later zullen zien.
Heisdeuren
Den Helder ontstond in de 16de eeuw als
vissersplaats vlak bij Huisduinen, op het eiland
van diezelfde naam. Bij de Aller
heiligenvloed in 1570 werd dat eiland verzwol
gen en moest landinwaarts weer worden opge
bouwd, anders gezegd en later spreekwoorde
lijk gebruiktvoorde Heisdeuren weggesleept.
Niet voor niets heet het zeer diepe water voor
de Helderse zeewering de Heisdeur. De
belangrijkste reden, waarom Den Helder een
oorlogshaven kreeg was de volgende. Na de
verloren slag bij de Doggersbank in 1781 voer
onze zwaar gehavende vloot daar binnen. Door
de zandbanken in de Zuiderzee konden de
schepen de Admiraliteitswerf in Amsterdam,
waar ze gerepareerd moesten worden, niet
bereiken en bleven daarom de hele winter voor
de rede liggen. Voor de aanleg van een oorlogs-
haven werd de kreek het Harssens Zwin uitge
diept en zo kwam het Nieuwe Diep tot stand,
vanaf die tijd ook de thuishaven van de
Koninklijke Marine. Amsterdam had zich er bij
de Staten van Holland sterk voor gemaakt, dat
er geen werven, fabrieken of pakhuizen
mochten worden gebouwd. IVel mocht de
haven verdedigd worden en wel met twee
kanonnen, in noordelijke richting op zee
gericht. Hoe strategisch onvoldoende dit was
zou later blijken. De enige concessie die
