ffl
1'
t[-tttip-h
De cultuurhistorische
ambitie voor de 5e nota
li
J.A.C.Tillema overleden
3-3-B
december 1999
Heemschut
35
•IWHLI'I.r.C.rï!
Plaat XVIII.
Teekeningen van lengte- en breedte-doorsneden over het gebouw der Agnietenkapel
BovenVóór de restauratie Onder: Na de restauratie
tingen uit dezelfde periode is daarbij een
onmisbaar hulpmiddel.
Het betoog wordt geïllustreerd met dia's;
de diverse perioden worden op andere
wijze begrijpbaar gemaakt door voor die
periode karakteristieke muziekstukken te
laten horen. Muziek heeft met architectuur
gemeen dat het een tijdsbeeld van een
cultuur weergeeft. Aan het slot van het
afscheidscollege geeft spreker zijn gehoor iets
te denken mee en poneert de stelling: 'Voor
een goede akoestiek is het (ondermeer) nodig,
dat élke octaaf die men kan horen zijn
antwoord vindt in de architectuur, dus in
centimeters voor de boventonen tot en met
decimeters voor de diepe bassen. Elke octaaf
moet zijn antwoord vinden in de ritmes van
de architectuur!'
Het afscheidscollege wordt hieronder samen
vattend, fragmentarisch weergegeven, zonder
pretentie tot volledigheid. 2)
Tekening A.A. Kok 1919.
Nuancering non-reconstructie dogma
Muziek en architectuur hebben gemeen dat er
een afstand bestaat tussen bedenkers en uitvoe
renden, tussen de makers van abstracte concep
ten en degenen die deze in klank of steen mate
rialiseren. Net als bij het uitvoeren van werken
van overleden componisten moet men het bij
het restaureren van gebouwen stellen zonder de
aanwijzingen van de bedenkers. Het is daarom
dat - ondanks de charters - het bij het restaure
ren van gebouwen wèl aanvaardbaar kan zijn
om iets dat verdwenen is te reconstrueren en bij
het restaureren van schilderijen en beeldhouw
werken niet. 3)
Daar immers waren bedenker en maker één -
wat verdween is dus niet opnieuw te maken.
Maar het materialiseren van abstracties als
bouwmassa, silhouet, ruimtevorm en lichtval
kunnen terugkomen, kortom alles wat wiskun
dig als partituur beschrijfbaar is - al is het mate-
Materie en abstractie zijn in de monumen
tenzorg elkaar versterkende bestanddelen,
die de cultuurhistorische waarde van de
gebouwde en ongebouwde omgeving
analyseren, respectievelijk materialiseren,
met als ambitie: bescherming van de
menselijke biotoop. Het verankert mensen
in hun wordingsgeschiedenis en behoedt
hen voor vervreemding daarvan. Dat is de
essentie van de instandhouding van het
gebouwde en ongebouwde archief. Dat is
de ultieme culturele ambitie! En dat is
precies datgene wat cruciaal is in de
komende discussie over de in het voorjaar
2000 te verschijnen, vijfde nota ruimtelijke
ordening!
De contouren van die discussie tekenden
zich al af in de serie van vier debatten: 'De
Culturele dimensie van de Se Nota ruimte
lijke ordening' die zich recentelijk in het
Nederlands Architectuur Instituut afspeel
den.
In zijn inleiding tot het slotdebat op 2 7
oktober jongstleden geeft staatssecretaris
Rick van der Ploeg aan dat ruimtelijke orde
ning een daad van cultuur is. (Toespraak
slotbijeenkomst van de serie debatten 'De
Culturele dimensie van de 5 e Nota ruimte
lijke ordening.' N.A.I. Rotterdam, 27
oktober 1999.) De Amsterdamse hoogle
raar bestuur en beleid Maarten Hajer stelt
de onbeantwoord gebleven vraag: 'Wat is
de cultuurhistorische ambitie hiervan de
5de nota?' (De cultuurhistorische ambitie
van de 5 e Nota: publiek dom ein of de fric-
tieloze samenleving. In Socialisme en
Democratie december 1999.)
De hoogleraren Fons Asselbergs en Coen
Temminck Groll geven in hun recente
redes, ieder vanuit hun eigen invalshoek
een invulling daaraan. J.J. B
Ons bereikte het bericht, dat op 1 juli j.1. ir.J.A.C.
Tillema is overleden. Tillema was tijdens zijn werk
zame leven directeur van de Dienst Gemeente
werken van Rotterdam en lid van de Monumen-
tenraad. Hij schreef in opdacht van het ministerie
van CRM de geschiedenis van de monumentenzorg
in Nederland. Ook was hij nauw betrokken bij de
plaatsing van het beroemde en destijds controver
siële beeld van Zadkine 'De verwoeste stad' op de
kop van de Leuvenhaven.. Het oktober-nummer van
het KNOB bulletin besteedde uitvoerig aandacht
aan deze markante en veelzijdige persoonlijkheid.
