Omgaan met cultuurhistorie, hoe
doe je dat?
Bert Franssen
Het is bijna een hype: cultuurhistorische waarden van stad en
land bepalen. Maar hoe pak je dat aan? Onderzoeker dr. ir. Sjef
Hendrikx zag chaos en spraakverwarring om zich heen. De een
doet het zus, de ander zo. Zeven jaar geleden ging hij voor het
ministerie van Landbouw aan de slag met zijn zelfgekozen en
door het ministerie ondersteunde doelstelling: een eenduidige
methodiek ontwerpen voor het bepalen van cultuurhistorische
kwaliteit. Na een aantal verkennende studies volgde een boek:
'Cultuurhistorie van stad en land.' Een gebeurtenis van belang in
de monumentenwereld.
8
Heemschut
Sjef Hendrikx, in de jaren '80 zo'n vier jaar lid
van de Heemschut-commissie in Noord-
Brabant, is de juiste man voor diepgravend
werk. Een vraag aan hem staat garant voor een
rijk gedocumenteerd en exact geformuleerd
antwoord. Als hij de route naar zijn huis in het
Gelderse Rozendaal uitlegt, ziet hij geen enkel
obstakel of mogelijk misverstand over het
hoofd - het werkt wel, merk ik. Zijn boek is
geen cultuurhistorisch gebabbel, maar een
praktische handleiding, systematisch en over
zichtelijk, met precieze formuleringen. Veel
goede foto's, mooi gedrukt door Technimedia
in Culemborg.
Het boek is niet zo maar iets. Commissies met
mensen van naam en faam, zoals de historisch-
geograaf professor Guus Borger, RDMZ-man
Rob de Jong en Daan Hallewas van de ROB,
stonden hem in begeleidingscommissies bij. En
het doel is uitermate praktisch. Wie als beheer
der in welke zin dan ook te maken heeft met
cultuurhistorische waarden, vindt in het boek
wat hij moet doen. Dat geldt ook voor de plan
nenmaker, de beleidsontwikkelaar en de monu
mentenbeschermer.
Hendrikx verkeert in de omstandigheid dat hij
zijn boek zelf in praktijk kan brengen. Als lid
van de monumentencommissie van Den Bosch
is hij betrokken bij een belangrijke zaak: de
vestingwerken van de stad worden gerestau
reerd. Over de besluitvorming die dreigde, had
hij zo zijn twijfels. Architect Van Roosmalen
kreeg het nodige materiaal toegeschoven, keek
Het twaalfde-eeuwse Boterkerkje in Oirschot.
Foto's Sj. Hendrikx.
gedegen rond en schreef een studie waarin
stond wat er allemaal moest gebeuren. Sjef
Hendrikx: 'De architect schreef zelf: dit is geen
plan, maar een beschouwingswijze, die tot
inspiratie kan dienen. Maar ambtenaren en
raadsleden vatten het onmiddellijk op als een
plan. Waarin impliciet allerlei beslissingen
genomen zijn. De architect beslist even gauw of
er gereconstrueerd moet worden, of er iets
nieuws moet komen, of dat je beter kunt restau
reren naar de huidige situatie.'
Hendrikx wees de gemeente erop dat grondig
onderzoek en een behoorlijke functieanalyse
noodzakelijk waren. 'Ik pleit in Den Bosch
voortdurend voor een zorgvuldige afweging.
Ook heb ik bij herhaling gezegd dat alle rooie
lampjes bij mij gaan branden als ik voortdurend
mijn zin krijg.'
Het Loo
Destijds had hij ook een rol bij de restauratie
van het Loo. Daar ging het wèl heel goed. Na
grondige discussie werd besloten tot recon
structie. Uit zorgvuldig onderzoek was name
lijk gebleken dat het oorspronkelijke concept
waardevoller kon worden geacht dan de eindsi
tuatie. Dat gold zowel voor het kasteel als het
park. De bijkomende argumenten spraken de
leek en de politicus overigens het meest aan. Als
je in het kasteel de jute van de wand haalde,
kwamen de oorspronkelijke schilderingen weer
te voorschijn. Dus waar praten we eigenlijk
over. En in het park: Lodewijk Napoleon heeft
destijds twee meter grond gewoon over het
barokpark heengekwakt en een heel middelma
tig Engels landschapsparkje neergezet. Als je
grond en parkje weghaalde, kwam het barok
park weer te voorschijn, inclusief mozaïekjes.
De problematiek van het Loo is niks bijzon
ders. Want bijna elk gebouw is het resultaat van
een groeiproces met toevoegingen en verande
ringen. Nu kun je zo'n eindresultaat op
verschillende manieren beoordelen. Is het een
gevolg van voortdurend waardevolle toevoe
gingen en veranderingen, of kwam het tot stand
na een reeks van verminkingen waar we zo snel
mogelijk weer vanaf moeten?
Het oordeel zou zo min mogelijk afhankelijk
moeten zijn van 'visies' op restauraties. Waarbij
december 1999
