De strijd tsin it wetter in It Tsiispakhüs
Voor het artikel over de Slachte heb ik een bezoek gebracht aan
Wommels. De Slachte loopt met een grote boog om dit dorp
heen. In het voormalige kaaspakhuis It Tsiispakhüs van Wommels
is het museum De strijd tsin it wetter, de strijd tegen het water,
gevestigd. Op de bovenverdieping is een tentoonstelling over de
Slachtedijk ingericht. Het materiaal is afkomstig van de
tentoonstelling die in 1983 in Museum 't Coopmanshüs te
Franeker werd gehouden.
Heemschut
7
Eén van de dijkhuizen, het Poepedijkhüs.
Allerheiligenvloed van 1570 hakt Casparde
Robles, de laatste stadhouder van het Spaanse
bewind, in 1570 de knoop door. De binnen- en
buitendijkers krijgen elk een dijkvak toegewe
zen dat ze moeten onderhouden. Sinds 1576
staat er op de zeedijk bij Harlingen een monu
ment voor Caspar de Robles, 'De Stiennen
Man'. Het is een hoofd met twee gezichten.
Eén hoofd kijkt naar het zuiden, het andere
naar het noorden. Wakend over de veiligheid
van de zeedijk. Desondanks houdt de Slachte
sinds die tijd de functie van slaperdijk.
Vier eeuwen later. De Slachte is goed te onder
scheiden van al de andere binnendijken die in
Westergo liggen. Als een lang lint ligt de dijk
dwars door het landschap van westelijk
Friesland, vanaf Rauwerd, ten noorden van
Sneek, tot aan de Waddenkust bij
Oosterbierum. Doordat de Slachte al die tijd
onderhouden is, ligt de dijk hoger dan de
andere dijken. De loop van de dijk lijkt wille
keurig. Voor een deel is deze loop bepaald door
de dijken die samen tot de Slachte verenigd
zijn.
In de eeuwen daarna is het dijktracé door dijk
doorbraken steeds gewijzigd. Het water sleurde
stukken dijk mee en door de hoge stroomsnel
heid werden naast de dijk gaten uitgeschuurd.
De meertjes, de wielen, naast de dijk zijn hier
door ontstaan. Een nieuwe dijk werd om zo'n
wiel heen gelegd. Weer een nieuwe bocht in de
Slachte.
Zijlen
Waar waterwegen de Slachte kruisen zijn zijlen
aangelegd. Vroeger hadden de zijlen sluisdeu
ren. Nu liggen ernaast grote schotbalken die bij
overstromingsgevaar in de zijl geschoven
kunnen worden. Eén van de zijlen, de
Getswerderzijl, is in 1982 ondanks stevige
protesten gesloopt. In 1990 is op de plek van de
zijl een monument geplaatst. Op twee andere
plaatsen is er een coupure in de Slachte. De
wegen Leeuwarden-Harlingen en Bolsward-
Leeuwarden doorsnijden de dijk. De rest van
de dijk is vrij toegankelijk. Het uiterlijk van de
dijk verschilt. Meestal loopt er een weg
overeen, maar er zijn ook gedeelten die nog als
weiland in gebruik zijn.
Markant zijn de dijkhuizen, die tegen de
Slachte aangebouwd zijn. Opvallend is de
vlakke zijgevel waarmee de dijkhuizen naar de
dijk toestaan. Een voor de hand liggende oplos
sing voor de typische locatie van de huizen. De
bewoners van deze dijkhuizen hadden het
vruchtgebruik van de dijk. Daar stond de plicht
tot klein onderhoud tegenover.
De Slachte heeft geen waterstaatkundige
functie meer. De landschappelijke waarde staat
echter niet ter discussie. Een vondst: ter gele
genheid van de marathon van Simmer 2000
wordt op de plek waar de weg Bolsward-
Leeuwarden de Slachte doorsnijdt een nieuwe
loop- en fietsbrug aangelegd. Wie weet, straks
nog een brug over de weg Leeuwarden-
Harlingen en de Slachte is weer een geheel.
Literatuur:
Woude, S. van der, De Slachtedijk. Monument
van de Maand 5(1990) no 5.
Karstkarel, P., 43 Kilometer feest, op de
Slachtedijk. In: Friesland Post, juli 1999.
Centraal in de expositie staan meer dan 40
panorama's van de Slachte. Er zijn van iedere
kilometer drie foto's van de dijk en het land
schap gemaakt. De drieluiken samen geven een
goed beeld van de Slachte. Er staan vitrines met
foto's en documenten van de dijk. Verder is er
een diaserie te zien, die een goed overzicht
geeft van de geschiedenis van de Slachte.
Bij de ingang van het museum staan twee
stenen die afkomstig zijn van de dijk. Eén van
de stenen staat er net. Deze steen, de
Bidlersstien, gaf vroeger de grens aan tussen
twee dijkvakken van de Slachte. Het onderhoud
van de ene kant van de dijk was de verantwoor
delijkheid van Franekeradeel. Het dijkvak
ernaast moest onderhouden worden door de
stad Franeker. De steen raakte beschadigd bij
een ruilverkaveling en verdween naar de
gemeentewerf van Franeker. Uiteindelijk kreeg
het museum de steen in bruikleen. Na restaura
tie kreeg hij een mooie plek bij de hoofdingang-
van het museum. Op de piekwaar de steen
gestaan had, is een replica geplaatst.
oktober 1999
