4
Heemschut
december 1998
Kantoorgebouw van A.J. Kropholler en
I.F. Staal aan het Damrak uit 1905, straks
rijksmonument, evenals de Bijenkorf.
worden. Het valt hem op, dat de Amsterdammers
zelf vaak al 'verder' zijn dan het gemeentebe
stuur. Uit de recente enquête van Het Parool
naar de sloopwensen van Amsterdammers blijkt
hoe behoudend Amsterdammers op dat punt
zijn. Zelfs het in zijn ogen fraaie nieuwbouw
project NewMetropolis moet het ontgelden
in de ogen van de Parool-lezers. Het gebouw
scoorde op het lezerslijstje 'rijp voor de sloop'
de zesde plaats. Nummer één staat 'architecto
nisch wangedrocht' De Kolk schuin tegenover
het Korenmetershuisje van Heemschut.
Architectonische onanie, zo luidt het oordeel
van een lezer. En Parool-critica Marina de Vries
voegt eraan toe: 'Van Berkel gooide het omlig
gende stegenpatroon in de computer, mixte de
coördinaten tot ze er dol van werden en maakte
er 'architectuur' van. Voila het resultaat: gevels
die alle kanten uitschieten en tegels, die spon
taan naar beneden vallen.'
Als het aan de Parool-lezers gelegen had, was
dat beschermd stadsgezicht er dus al jaren
geweest. Men is weinig vleiend over nieuw
bouw, die niet harmonieert met de historische
binnenstad.
Roeterseiland
Noemt u eens enkele gebouwen, die er niet waren
gekomen als er al veel eerder een beschermd stadsge
zicht was geweest?
Apell: 'De Nederlandse Bank bijvoorbeeld
en de gebouwen van de universiteit aan het
Roeterseiland. Die pasen qua maat, schaal en
zichdijnen niet in de binnenstad.
En als recent nieuwbouwproject zou volgens
hem ook NewMetropolis van architect Renzo
Piano (bekend van Centre Pompidou in Parijs)
het niet gehaald hebben. De oppositie op basis
van het beschermd stadsgezicht zou waar
schijnlijk succesvol geweest zijn. Het gebouw
op zichzelf is niet lelijk maar het staat op de
verkeerde plaats.
Westerdok net erbuiten: gigantisch bouwplan
Opmerkelijk is, dat het Westerdok juist buiten
de grenzen van het beschermd stadsgezicht zal
gaan vallen. En dat is dan ook onmiddellijk te
merken aan het soort nieuwbouwplannen, dat
hier gemaakt wordt (zie ook pag. 7) Apell:
'Regelrecht in het zicht van de Keizersgracht is
in het dok een gigantische bouwmassa gepland,
groter dan het Havengebouw. Rapporten van
ons bureau en de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg zijn genegeerd en het
commentaar van de Amsterdamse Raad voor de
Monumentenzorg is scherp negatief.' Zo zie je
maar weer wat het ontbreken van een
beschermd stadsgezicht in een stuk binnenstad
voor effect kan hebben.
Behalve een mentaliteitsverandering teweeg
brengen, wordt het beschermde stadsgezicht
ook een aanjager van nieuw beleid.
Marleen Slooff: 'Er komt nu een integrale
benadering van de binnenstad als cultuurhisto
risch monument. Er is een werkplan gemaakt,
dat de aanpassing van bestemmingsplannen
coördineert, het cultuurhistorisch onderzoek
regelt en ook de aanpak van de openbare ruimte
in een speciaal handboek activeert. Ook de
welstandsregels worden verscherpt. Zaken als
rolluiken en reclameuitingen worden voortaan
per gebied aangepakt. Er wordt niet meer
gewacht tot een winkel nog eens van eigenaar
of gebruiker verandert.'
Openluchtmuseum?
Alle gebouwen in de binnenstad worden inge
deeld volgens architectuurordes: I, II en III.
Onder I vallen de landelijke en gemeentelijke
monumenten. Nieuwe rijksmonumenten zijn
bijvoorbeeld De Bijenkorff, het oude Telegraaf
kantoor en de 'krul' bij het oude stadhuis aan
de Oudezijds Voorburgwal, het befaamde
Amsterdamse pissoir. Onder II valt een heel
stadsbeeld: gebouwen in dat stadsbeeld moeten
behouden blijven. Onder orde III vallen de
'vervangbare gebouwen'. Die vervangbouw
moet echter wel aan strenge welstandscriteria
voldoen.
Dreigt de binnenstad zo niet een soort Openlucht
museum te worden, waar alles bevrorenwordt?
Apell: 'Dat wordt het sowieso niet, dat gebeurt
gewoon niet. Het gaat er meer om enige orde
in de chaos van ontwikkelingen te krijgen.
Zelfs het Kolk-project was er waarschijnlijk
gekomen, al was het beschermd stadsgezich t er
geweest'. Het voegt zich volgens Marleen
Slooff redelijk in de stad. De echte steen des
aanstoots is natuurlijk het ontwerp. Nieuwbouw
blijft heel goed mogelijk, zij moet echter wel de
schaal en maat van de binnenstad volgen. Er
zullen interessante discussies komen over eigen
tijdse of historiserende nieuwbouw. Apell
bespeurt wat dat betreft een verandering van
smaak. Historiserende nieuwbouw kan weer.
Zelf ziet hij nog altijd meer in karakteristieke
eigentijdse nieuwbouw als die zich maar goed
verhoudt tot de bestaande historische stad.
Meer onderhoud
De nieuwe status van de binnenstad zal volgens
Marleen Slooff ook leiden tot een betere
fysieke aanpak van de bebouwing van de
binnenstad, ook al betekent een beschermd
stadsgezicht op zich zelf niets voor daadwerke
lijk onderhoud. Er komt nu een inventarisatie
van de bouwkundige staat van alle panden. Met
alle eigenaars zal worden overlegd hoe het
achterstallig onderhoud aan te pakken. Het
geld uit alle geldpotjes wordt in één pot
gestrooid en de financiële regelingen worden
beter toegesneden op behoud en herstel.
Wat vindt u van de laatste commotie over de drei
gende verzakking van m.onumenten langs de
Noord-Zuidlijn? Is die lijn in strijd met de
Monum,entenwet?
Apell: 'Dat is een moeilijke discussie. Je mag
geen schade toebrengen aan monumenten en
verzakking zou dat kunnen betekenen. Ik
geloof niet, dat de Noord-Zuidlijn nu weer
op dood spoor zal komen. Het oprakelen van
risico's is onderdeel van de anti-lobby. Wat mij
betreft valt de balans nog steeds positief uit
voor de nieuwe metrolijn. Stedenbouwkundig
heeft de lijn grote voordelen en zij zal een
ontlasting betekenen voor de binnenstad. Wel
zul je heel zorgvuldig te werk moeten gaan en
meter voor meter moeten controleren of er
sprake is van verzakking en hoeveel en waar
extra fundering nodig is. Maar er zijn natuurlijk
monumenten, waarvan al lang bekend is, dat de
fundering onvoldoende is: die van de Beurs van
Berlage bijvoorbeeld. Maar die fundering moet
toch al verbeterd worden. Dat is niets nieuws.'
Wat is tot slot uw mening over een paar recente
bouwwerken?
De Wagon Lits-toren bij het Centraal Station?
Apell: 'Knappe architectuur maar je ziet hem
wel vanaf het Singel. Slooff: 'Mooie architec
tuur naar wel een fors volume op die plek.
De moderne aanbouw van het Rembrandthuis?
Apell: 'De maat klopt, opvallende architectuur,
waarover de meningen verschillen'.
Slooff: 'Redelijk geslaagde gevel, lelijke
(harmonica) dakopbouw. Buitengewoon lelijk:
de zgn. herbouwde gevel van het Saskiahuis;
een slagroomtaart die niets met de oorspron
kelijke 19de-eeuwse architectuur van doen
heeft.'
