34
Heemschut
december 1998
De toren, destijds zwaar gehavend door de
maandenlange beschietingen in WO.II.
afging. Eind 1928 startte de voorbereiding van
de bouw; in het voorjaar van 1930 werd de
nieuwe uitbreiding geopend.
Invloed Bauhaus
Het pleit voor de opdrachtgever dat men ook
ruime aandacht schonk aan de esthetische
aspecten van de nieuwbouw. De firma Zeiss, in
de thuisstad Jena vertrouwd geraakt met het in
de jaren twintig in Duitsland opbloeiende
kunstkl imaat, trok architect Hans Schlag uit
Jena aan. Schlag genoot bekendheid vanwege
zijn ontwerp voor het Zeiss-planetarium met
zijn revolutionaire koepel. Schlag was
vertrouwd met de ideeën van het Bauhaus, dat
op minder dan twintig kilometer van Jena, in
Weimar was opgericht. Hij had de beroemde
Bauhaus-tentoonstelling Neue Deutsche
Architektur in Jena gezien (1924) en was
vertrouwd met het werk van architecten als
Walter Gropius en AdolfMeyer. Bij zijn ontwerp
voor de Nedinsco-uitbreiding heeft hij zich
waarschijnlijk laten inspireren door het werk
van dit illustere tweetal, in het bijzonder door
hun befaamde ontwerp voor de Chicago
Tribune Tower (1924). In elk geval heeft
Schlag met zijn ontwerp voor de Nedinsco-
uitbreiding een zeer opvallend gebouw gescha
pen, zoals de hierbij gepubliceerde foto van het
complex, gemaakt kort na de voltooiing van de
toren in 1930, toont.
Op dé bouwtekeningen prijkt overigens een
andere naam dan die van Hans Schlag, namelijk
die van Henri Seelen. Deze Venlose architect
werd door Zeiss als stroman ingeschakeld,
waarschijnlijk om het contact met de gemeente
te vergemakkelijken. Seelen kreeg voor zijn rol
een aanzienlijk geldbedrag betaald.
Een bijzonder gebouw
Waren er in Venlo in de loop van de jaren '20
diverse als modern te kwalificeren panden
verrezen, de Nedinsco-fabriek vormde wel een
zeer speciaal accent in de stad. De toren zou tot
een begrip uitgroeien. De toenmalige Nieuwe
Venlosche Courant kreeg op vrijdag 5 septem
ber 1930 gelegenheid de fabriek te bezichtigen.
De geïmponeerde verslaggever berichtte onder
de kop 'De Nederlandsche Instrumenten-
Compagnie. Een machtig modern bedrijf. Een
omzet van millioenen: Van af dezen Venloschen
scy-scraper met zijn zeven etages - waar men
met een lift naar wordt opgevoerd - heeft men
het mooiste uitzicht over een verre omgeving,
dat denkbaar is. Men neemt, na de bezichti
ging, een overweldigenden indruk mee van dit
wereld-bedrijf, dat is als een groot, modern
kasteel van kennis en kracht.
Staaltje van Nieuwe Bouwen
Vanwege de detaillering (de vensters, de kleine
luifeltjes aan de toren), de toegepaste moderne
materialen en de grote mate van transparantie,
kan het bouwwerk worden vergeleken met het
beste dat het Nederlandse Nieuwe Bouwen
heeft voortgebracht. Het is een functionalis
tisch gebouw in optima forma. De vorm van het
gebouw was geheel gebaseerd op de functie, die
immers vroeg om een bepaalde hoogte, trans
parantie, stabiliteit en ruimtelijkheid. De
constructie was zuiver en alleen bedoeld voor
het afwerken van periscopen en afstandmeters,
wat op zichzelf al uniek lijkt voor Nederland.
Bij dit alles kon men niet of nauwelijks op
bestaande typologieën terugvallen.
Het complex rond 1930 na de uitbreiding.
Architect Hans Schlag aan de tekentafel, eind
jaren '60.
Onbekend gebleven
In de contemporaine (Nederlandse en Duitse)
vakpers noch in de sindsdien verschenen archi
tectuurhistorische literatuur is een spoor van
de Nedinsco-toren te vinden. Uitsluitend in
enkele inventariserende studies over Limburgs
industrieel erfgoed krijgt Nedinsco aandacht.
Dit opmerkelijke gemis kan op verschillende
wijzen worden verklaard.
Ten eerste mag worden aangenomen dat de
officiële architect Henri Seelen niet met 'zijn'
schepping te koop zal hebben gelopen.
Daarnaast was de Nedinsco-directie, vanwege
het delicate karakter van de onderneming, er
alles aan gelegen low profile te opereren. Carl
Zeiss Jena bewaakte, tegen de achtergrond van
het regime van 'Versailles', de geheime mantel
constructie angstvallig. Ook de 'keuze' voor de
Nederlandse architect Seelen mag in dit licht
worden beoordeeld. Pas na Hiders machts
overname in 1933 hoefde minder omzichtig te
worden gehandeld. Kortom: ook Nedinsco zelf
zal nauwelijks stappen hebben ondernomen om
bij de voltooiing van de nieuwe toren méér dan
nsr.fi
