'Nieuw' tuinhuis bij
Herengracht 94
Hans Tulleners
Wat mi) het meest opvalt bij de vele bezoeken aan Amsterdamse
grachtenhuizen is dat zo'n patriciërshuis eigenlijk tot hetzelfde type
huis behoort. Zeven van de tien huizen aan de belangrijkste grachten
laten min of meer hetzelfde beeld zien: smal, hoog en diep.
16
Heemschut
december 1998
Meestal zijn het twee huizen achter elkaar met
een totale diepte van vaak plm. 3 0 meter. Het
zijn drie ramen brede huizen met het accent bij
de ramen op de hoogte en niet op de breedte,
links of rechts een stoep, een hardstenen
buitentrap, sobere bakstenen gevels met ramen,
die naar boven toe kleiner worden. Dat geldt
overigens ook voor de hoogte van de verdiepin
gen.
Aan de toppen van de gevels zijn ornamenten te
vinden en een hijsbalk. Mogen we spreken van
'gewone' 18de-eeuwse rijtjeshuizen? Het is
overigens opvallend hoe dit type met een voor-
en achterhuis, ontstaan rond 1640, vandaag de
dag heel geschikt is om te worden 'geapparte-
mentiseerd.'
Dit verhaal is helemaal van toepassing op
Herengracht 94, dat ooit met Herengracht 92
een tweeling vormde uit omstreeks 1735. Wat
interieur betreft is Herengracht 92 zeer inte
ressant maar Herengracht 94 is een lege bak,
zoals dat in monumentenkringen heet.
Dit pand heeft geen historisch interieur meer.
Omdat er de laatste jaren toch het een en ander
gebeurd is met Herengracht 94 en er bijvoor
beeld een historisch tuinhuis is neergezet leek
het me aardig om nu eens dit tuinhuis te
bespreken.
Misschien zijn de tuinhuizen wel de meest
onbekende monumentale gebouwtjes in
Amsterdam. Ze zijn alleen maar te zien na een
grachtenhuis helemaal te zijn doorgelopen en
zijn altijd gebouwd op het verste gedeelte van
het lange, diepe, smalle kavel, helemaal achter
in de tuin.
Het tuinhuis doet zijn intrede in Amsterdam bij
de derde uitbreiding van de stad in 1612. Op
een kaart uit 162 5 zijn er reeds vele te ontdek
ken. De bloeiperiode van deze kleinste vorm
van een buitenplaats begint echter bij de vierde
stadsuitbreiding van 1663. De grachtengordel
wordt dan vanaf de Leidsegracht doorgetrok
ken tot aan de Amstel.
150 tuinhuizen
Van de ongeveer 150 tuinhuizen binnen de
Singelgracht zal het merendeel uit de 18de
eeuw dateren. Reeds in een strenge keur
verordening) van 19 november 1615 werd
het bouwen van zo'n poppenhuisje in het groen
geregeld. De breedte van het lusthuisje werd
hierin niet vastgelegd. Het kwam altijd overeen
met de breedte van het kavel waar het hoofd
huis op staat. Er zijn dus 3.50 meter brede
zomerhuisjes maar ook 15 meter brede speel-
huisjes. Hoogte en diepte zijn echter vastgelegd
in die keur. De maximale diepte was 15 voet
(4.24 meter) en de maximale hoogte is 12 voet
(3.39 meter). Het is opvallend dat ongeveer 90
procent van deze paviljoentjes precies deze
hoogte en diepte hebben.
Zoals gezegd is er de afgelopen jaren veel gebeurd
met het monumentenpand Herengracht 94.
Door woningbouwvereniging Het Oosten is het
pand verkocht aan BV Buro De Binnenstad
Jan Frayman. Dit bureau o.l.v. houdt zich nu al
vijf jaar bezig met projectontwikkeling, nieuw
bouw, restauratie en andere zaken in de monu
mentale binnenstad. Het grote patriciërshuis is
vervolgens voor 3 miljoen gulden gerestaureerd
en verbouwd tot appartementen. Er is o.a. een
nieuwe fundering onder gekomen. De binnen
plaats tussen het voor- en achterhuis is in ere
hersteld. Het trappenhuis tegen de achtergevel
van het achterhuis is verwijderd en - last but not
least - is de drie meter hoge modeshowroom,
gebouwd in 1920 in de keurtuin, afgebroken.
In historische trant
De laatste vijf meter van die illegale bebouwing
in de tuin is blijven staan en Jan Frayman heeft
er een klassiek geveltje voor ontworpen met
fraaie baksteentjes en een geprofileerde houten
Het nieuwe tuinhuis. Foto Hans Tulleners.
lijst. Meestal komt van zo'n nieuw tuinhuis de
voorgevel van elders en worden er drie blinde
muren omheen gebouwd.
Hier is het dus andersom. De drie blinde
muren zijn van historisch bouwmateriaal uit
1920 en de voorgevel is nieuwbouw in histori
serende trant. Als je niet beter wist, zou je
denken dat dit tuinhuis er altijd gestaan heeft.
Het is jammer dat de hoge zijmuren van de
bebouwing over de volle breedte zijn blijven
staan. Het maakt de tuin voor de eigenaar/
bewoners klein. Het was beter geweest om aan
beide kanten de muren weg te halen. Zodoende
zouden de gebruikers van de toch eigenlijk
smalle tuin de buurtuinen van Herengracht 92
en 96 erbij ervaren. Dit geldt ook voor de
bewoners van Herengracht 96 en 92
Voor een ideale monumentenzorg in
Amsterdam is het van belang, dat alle tuinen in
de oude stad - ongeveer 15 procent van de totale
oppervlakte hiervan - weer in ere hersteld
worden.
Het tuinhuis in historiserende trant wordt
overigens als gastenverblijf gebruikt met een
mini-badkamer. Weet u een rustiger verblijf
plaats in de stad van de grachten midden in zo'n
vredig keurblok?
H. Tulleners is joumalist/monumentenzorger te
Amsterdam.
