december 1998
Heemschut
Oostelijke Handelskade
Als je de gratis veerboot van de westelijke punt van het
Java-eiland naar het Centraal Station neemt, kun je het
best Soeters' stedelijke waterfront bekijken. Draai je
heel even om en vraag je af waarom de beroemde
stedenbouwkundige Rem Koolhaas aan de noordkant
van het IJ nog niet zo lang geleden zulke onbeduidende
hoge stoepen en bordessen ontbreken niet, balkonne
tjes zijn taboe. En toch is de architectuur allerminst
historiserend. De bijdragen van Sjoerd Soeters zelf
bijvoorbeeld bestaan uit gedurfde hoogstandjes waarbij
zijn soms harde, ordinaire kleuren precies de sambal
zijn, die het gerecht als geheel nodig heeft. Ga dus
kijken! De enige zult u niet zijn, want de twee eilanden
worden doorlopend bezocht door binnen- en buiten
landse geïnteresseerden.
Het aardige is dat bij al die nieuwbouwactiviteiten toch
enkele oudere havengebouwen zijn blijven staan,
vooral op het KNSM-eiland. Ze zijn verbouwd tot
sociale huurwoningen voor voormalige kraker/bewo
ners van het eiland, of, zoals bij het oude kantinege
bouw van de KNSM, tot ateliers. Belangrijkste redding
is de voormalige Loods 6'van de KNSM, waarin onder
meer de aankomst- en vertrekhal van de KNSM geves
tigd was. De loods is verbouwd tot ateliers en bedrijven
op het gebied van vormgeving en beeldende kunst, en
verder is het Open Havenmuseum er gevestigd.
Tot het Oostelijk Havengebied behoort ook het voor
malige Abattoirterrein, grenzend aan Indische Buurt.
Enkele oude poortgebouwen in chaletstijl bleven
behouden, maar de sociale woningbouw, die hier sinds
1987 is verrezen, heeft weinig allure. Dit is echter ook
het gebied van de 19de-eeuwse entrepotpakhuizen
1Maandagtot en met 'Zondag', die een lint van meer
dan 300 meter aan de Cruquiusweg vormen. Ze zijn
vanaf 1987 verbouwd tot koopappartementen: een
mooi waterfront aan de Entrepothaven op dit voor
heen moeilijk toegankelijke terrein. Ook het stijlvolle
in 1961 gebouwde cacao-pakhuis Koning Willem I daar
naast is behouden gebleven als onderkomen van het
Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. De
zware betonconstructie leende zich uitstekend voor
een functie als archief.
laagbouwstroken heeft laten neerzetten. Haaks op het
water, een deprimerend gezicht, alweer de stad die
niets moet hebben van zijn water.
Nee, het is beter je gezicht te wenden naar de
Oostelijke Handelskade die nu aan de zuidoever in
beeld komt. De kade is een twee kilometer lang eiland,
aangelegd vanaf 1875, nadat zeilschepen plaats hadden
gemaakt voor steeds groter wordende stoomschepen.
Dankzij de aanleg van het Noordzeekanaal in 1876
konden die ook in de Amsterdamse Haven komen.
Een eindeloze rij pakhuizen verrees aan de kade. Oude
foto's bewijzen dat het een imponerend gezicht moet
zijn geweest, zeker met de levendige scheepvaart aan
de voordeur. In de loop der jaren werden ze vaak
verbouwd, regelmatig brak er brand uit, maar er is nog
steeds een ononderbroken bebouwing.
Hoewel de meeste pakhuizen, na renovatie, in een of
andere vorm behouden blijven, is er toch groot leed.
Het gaat hier vooral om een gebouw dat de hele kade
domineert, een onwaarschijnlijk robuuste reus met
weinig subtiele, maar toch markante vormen, waarvan
je het je niet kunt voorstellen dat men het zou willen
slopen. Toch heeft de gemeenteraad van Amsterdam
daartoe in februari 1997 besloten. Het is het Vrieshuis
Amerika, in 1958 gereedgekomen naar ontwerp van
C.R. Posthumus Meyjesjr. Het besluit viel, ondanks een
negatief advies van onder meer de Amsterdamse Raad
Gebouw Piraeus van Hans
Kollhoff en Christian Rapp
op het KNSM-eiland. Het
gebouw is gedrapeerd
rond een oud stuk
bebouwing.
Links: De nieuwe
bebouwing langs de
Sumatrakade op het java-
eiland.
De verticale geleding
verwijst naar de
bebouwing van de
Amsterdamse grachten.
Rechts: Voormalig
kantoorgebouw van de
Koninklijke Hollandsche
Lloyd aan de Oostelijke
Handelskade. Uiterst
rechts een hydraulische
centrale uit 1885.
