Expositie Wonen in Arcadië
Kasper van Ommen
Nederland is rijk aan kastelen en buitenplaatsen. In Nederland
zijn honderden van deze monumenten nog in particulier bezit
en doen vaak nog dienst als woonstede voor de eigenaren.
22
Heemschut
oktober 1998
Wapenzaal Kasteel Heeswijk, ca. 1890. Coll. Kasteel Heeswijk.
De Stichting tot Behoud van Particuliere
Historische Buitenplaatsen (PHB) zet zich in voor
de instandhouding van de verschillende kastelen
en monumentale buitenhuizen die als Rijks
monument zijn geregistreerd. Zeer recent
werden bijvoorbeeld door tussenkomst van
de stichting het huis Wester-Amstel en
Dekemastate gerestaureerd en zo voor de
toekomst behouden.
De stichting hanteert een vrij ruime definitie
van wat men onder een buitenplaats verstaat,
namelijk een eenheid van een historisch landhuis
(soms een kasteel) met bijgebouwen, water
partijen, tuin en park. Zij beheert dan ook een
zeer heterogeen bezit. Dit jaar viert de stichting
haar 2 5-jarig bestaan. Het jubileum wordt
gevierd met een tentoonstelling in het Noord
brabants Museum. De expositie Wonen in Arcadië
geeft een beeld van de betekenis en allure van de
interieurs van verschillende kastelen en buiten
plaatsen. Bijna 400 objecten, afkomstig uit
circa 60 verschillende huizen, geven een beeld
van dit belangrijk stuk nationaal erfgoed, dat
zelden of nooit voor het publiek toegankelijk is.
Het particulier wonen in een kasteel of buiten
huis brengt zowel lusten als lasten met zich mee.
De hoge kosten van onderhoud vragen van de
eigenaren of bewoners niet zelden ongewoon
hoge offers, die zelfs voor de bewoners van
adellijke afkomst niet altijd meer op te brengen
zijn. Met instandhouding is evenwel zowel het
particuliere als het algemeen belang gediend. De
PHB is daarbij een organisatie die door
bundeling van krachten en belangen slagvaardig
kan optreden. Zij wordt in haar streven financieel
bijgestaan door de overheid. Op de tentoon
stelling worden kunstwerken en gebruiksvoor
werpen getoond die karakteristiek zijn voor het
wonen op een kasteel of historische buitenplaats
en iets vertellen over het leven van de bewoners.
Er zijn a.h.w. interieurs uit de voorwerpen
samengesteld die telkens zijn afgestemd op een
thema, zoals de jachtkamer, kinderkamer of
portrettengalerij. Een ander onderdeel van de
opstelling is een videofilm, waarin een aantal
bewoners aan het woord komt over de proble
matiek rond de hedendaagse bewoning van de
kastelen en buitenplaatsen.
De zorg voor het exterieur van monumenten
is algemeen bekend en het belang ervan wordt
door bijna iedereen onderkend. Instanties als de
Monumentenwacht onderwerpen de objecten,
waarvoor een abonnement is genomen, regel
matig aan een nauwlettend onderzoek. Maar
ook huizen die niet officieel aangemeld zijn,
worden af en toe door de medewerkers van de
monumentenwacht bezocht. Een deugdelijk
onderhouden exterieur zegt echter weinig of
niets over de staat waarin het interieur zich
bevindt. Het interieur wordt vaak onttrokken
aan de bescherming die het exterieur vanzelf
sprekend geniet. Daarom is het verheugend, dat
een stichting als de PHB zich ook bekommert
om het behoud van het historische interieur van
kasteel en buitenhuis. Juist de wisselwerking
tussen exterieur en interieur bepaalt het historisch
karakter van een monument. Dit neemt echter
niet weg dat de particuliere eigenaren de meest
aangewezen beheerders zijn van dit erfgoed.
Omdat niet alle kastelen in Nederland vrij voor
het publiek toegankelijk zijn, wordt door het
openstellen van het interieur van de ongeveer
60 geïnventariseerde en beschreven huizen een
uniek beeld gepresenteerd van de 'kunstschatten'
die gewoonlijk achter imposante muren worden
bewaard. In de catalogus die bij de tentoon
stelling is verschenen, wordt enerzijds de
ontwikkeling van de kastelen en buitenplaatsen
door de eeuwen heen geschetst, anderzijds wordt
door een thematische behandeling van het
interieur een rondgang gemaakt door de
verschillende vertrekken van een kasteel of
landhuis. Ook komen gebeurtenissen als het
bezoek van hooggeplaatste gasten en het
ondernemen van een 'Grand Tour' ter sprake.
De catalogus is rijk geïllustreerd en bevat
afzonderlijke beschrijvingen en afbeeldingen
van de bijna 400 kunstvoorwerpen - schilderijen,
tekeningen, prenten, beelden, serviezen en
historische voorwerpen - op de tentoonstelling.
De tentoonstelling is te bezichtigen in het
Noordbrabants Museum, Verwersstraat 41,
Den Bosch van 26-9-1998 t/m 10-1-1999.
Openingstijden dinsdag t/m vrijdag: 10.00-
17.00 uur. Zaterdag, zondag en feestdagen:
12.00-17.00 uur. Op 25 December en op
1 januari is het museum gesloten. Bij de
tentoonstelling is bij wijze van catalogus het
boek 'Wonen in Arcadië' verschenen bij
Waanders Uitgevers. Het boek bevat o.a.
bijdragen van R. Baarsen en P. Huys Janssen en
kost tijdens de expositie 65,—
(Na 11 januari: ƒ85,-).
