Prinsensluis nu
op rijkslijst zetten
Henk Nieuwenhuis
Provinciale Commissie Heemschut Overijssel:
De onlangs fraai gerestaureerde Prinsensluis in Genemuiden staat
al op de lijst van provinciale en gemeentelijke monumenten. Als
het aan de Provinciale Commissie Overijssel van Heemschut ligt,
komt de sluis ook op de lijst van rijksmonumenten.
december 1997
Heemschut
5
Voorzitter ir.J.M. Veldhuis van Heemschut
Overijssel heeft begin oktober al een brief aan
de minister van OCW gestuurd met het
verzoek de Prinsensluis op de rijksmonumen
tenlijst te plaatsen.
In de brief zegt Veldhuis onder meer dat de
sluis is opgenomen in een route van water
staatsmonumenten langs de oude kusdijn van
Overijssel en dat hij onderdeel is van een aantal
landelijke wandelroutes. Verder ligt de sluis in
een gebied dat rijk is aan interessante water
staatsobjecten. 'Dit gebied kan zich met het
museum Oud Stoomgemaal Mastenbroek
ontwikkelen tot een toeristisch-recreatief
steunpunt van betekenis', aldus de voorzitter
van de Provinciale Commissie.
De gerestaureerde sluis werd woensdag 1
oktober door de commissaris van de Koningin
in Overijssel, mr. J.A.M. Hendrikx, officieel in
gebruik genomen. Commissaris Hendrikx
opende de sluis op afstand, waarna de in histo
rische kledij gestoken Stadsschutterij van
Hasselt een salvo afvuurde. Het kanonschot is
van oudsher een waarschuwing voor de komst
van hoog water. Na het in dit geval symbolische
salvo werd de sluis weer gesloten. Dat de
restauratie van de oude sluis ter hand kon
De gerestaureerde sluis. Foto Ft.Reynders.
worden genomen, is vooral te danken aan de
voortdurende inzet van de Bond Heemschut.
Commissaris Hendrikx besteedde in zijn
toespraak dan ook ruim aandacht aan de rol
van Heemschut.
De in de slaperdijk gelegen sluis werd door
Hendrikx een laatste relict van het systeem van
overlaten genoemd. De commissaris onthulde
ook een solide informatiepaneel waarop tekst
en uitleg wordt gegeven over de gerestaureerde
Prinsensluis. Het bord is een cadeau van
Heemschut.
Met de voorbereidingen tot de restauratie is
men vanaf 1990 bezig geweest. Na lang heen en
weer gepraat besloot het Waterschap
IJsseldelta (nu Waterschap Groot Salland) op
aandringen van Heemschut en de gemeente
Genemuiden de in slechte staat verkerende
sluis op te knappen.
Watersnood
Wie vandaag de dag in het vredige landschap
bij de Prinsensluis staat, kan zich nauwelijks
voorstellen dat er in de vorige eeuw nog zo'n
dreiging uitging van de Zuiderzee. Zo werd
Mastenbroek in 1825 getroffen door een
verschrikkelijke watersnood. De zilte golven
vraten zich tussen de Venerieter- en Lutterzijl
op twee plaatsen door de Mastenbroeker
zeedijk. Dat gebeurde in de morgen van de
vierde februari. Het water golfde in een hoog
tempo door de dijkbreuken naar binnen. In de
middag was het water in Mastenbroek tot
boven de Zwartewaterdijk gestegen, zesen
vijftig mensen en ruim drieduizend stuks vee
verdronken in de ondergelopen polder
Mastenbroek. Als reactie op de overstroming
besloot de overheid de zeedijken niet te herstel
len, maar om overlaten aan te leggen.
Overlaten zijn lage dijken met een flauwe
helling. In 1826 werd Prinsensluis gebouwd.
Hij was toen, tot ongeveer 1864, eindpunt van
de zogeheten groene rivier die liep van Lobith
tot de Prinsensluis. Bij hoog water stroomde
het water evenwijdig aan de rivierdijk gewoon
over het land naar zee. Voor deze speciale
bestemming waren er nogal wat overlaten in de
dijken gemaakt, zoals de Spijkse, de Lijmerse,
de Bingerdense, de Baakse, de Warnsveldse en
de Snippelingse overlaten. Ook was de sluis
onderdeel van het Mastenbroekse overlaatsys-
teem voor zeewater tijdens stormvloed.
Mastenbroek had er twee: in de buitenpolders
Halingen en de Oostermaat met daarin de
Prinsensluis. De sluis was niet op kadehoogte,
maar op dijkhoogte gebouwd. Hij was dus
hoog genoeg, niet alleen na de verhoging van
de overlaat tot zeedijkhoogte, maar ook nu nog,
na de bouw van de Ramspolkering. In 1826 is
op de grens van Gelderland en Overijssel net
zo'n type sluis gebouwd, de Gelderse sluis. Hij
maakte deel uit van de Dronther overlaat. Ook
de Gelderse sluis is gerestaureerd, zij het niet
zo mooi en grondig als de Prinsensluis.
Russen
De Prinsensluis deed ook dienst als stuw voor
het vasthouden van water voor de inundatie van
Mastenbroek. Dat was het geval van 1952 tot
1965. Defensie hield in die jaren nog ernstig
rekening met een inval van de Russen. De sluis
was toen onderdeel van de IJssellinie (met
inundaties van Nijmegen tot de Prinsensluis).
De schotbalkloods van Defensie naast de sluis
herinnert daar nog aan.
De Duitsers wilden in 1944 de polder
Mastenbroek vol water laten lopen. Het water-
schapspersoneel wilde echter geen assistentie
verlenen bij die vernieling. De Duitsers
beschouwden de weigerachtige houding van de
waterschapsmedewerkers als sabotage, waarna
ze als represaille de oude woning van de sluis
wachter in brand staken. De Prinsensluis is
overigens genoemd naar het sluiswachtersge
slacht Prins. De familie Prins woonde ongeveer
een eeuw in het huis bij de sluis.
Henk Nieuwenhuis is PR-medewerker van de
Provinciale Commissie Heemschut Overijssel.
