12
Heemschut
december 1997
Huis Bever-Schaap, Korte
Engelenburgerkade 18.
Foto's Marco de Nood.
Enkele gegevens
"Giften: t.n.v. Hendrickdc Keyser
(postbank rek nr. 48718) vermelden:
De Onbeschaamde
Object/Pand: De Onbeschaamde,
Wijnstraat 125, Dordrecht
Architect: Bureau Lugten en Malschaertbv,
Dordrecht
Opdrachtgever: Vereniging Hendrick
de Keyser, Herengracht 284,
Amsterdam
Aannemer: Van der Sluis en Van Dijkbv
Dordrecht/Ameide
Kleurhistorisch onderzoek advies:
Benjonker, Zwolle Monumentenzorg
gemeente Dordrecht: Alben van
Engelenhoven.
Gemeentearchief Dordrecht referent:
Emile klavers
Stadsrestauratie bouwmeester e.t.:
Ing IV. van den Berg
v.m. Dordrechtschc Drukkerij: de heer
H.G. BrandtDordrecht
vermoedelijk ook Philips Vingboons (1607-78) leerling
zijn.
Pieter Post, uit het Haarlemse afkomstig, is evenals
Van Campen en Vingboons begonnen als kunstschil
der. Als bouwmeester van ondermeer het paleis Huis
Ten Bosch, het stadhuis van Maastricht en als assistent
vanjacob van Campen bij de bouw van het Mauritshuis
in Den Haag, is Pieter Post de aangewezen architect
voor Abrahams nieuwe huis. De Onbeschaamde
vertoont wel overeenkomst in stijl met het
Mauritshuis, doch is zowel in volume als plattegrond
en detaillering aanzienlijk eenvoudiger. Het heeft geen
onderhuis en bij vergelijking met het timpaan (zie ook
pag. 21rubriek Jargon) van het Mauritshuis bijvoor
beeld, doet dat van de Onbeschaamde wat provinciaals
aan, maar is dat niet juist zijn charme?
Het Hollands classicisme: pilastergevels in Dordrecht
Het loont de moeite om iets langer stil te staan bij het
Hollands classicisme dat midden 17de eeuw slechts een
korte bloeiperiode heeft beleefd tussen ca 1630 en 1665.
Het is een reactie op het maniërisme van Hendrick de
Keyser en Lieven de Key, door terug te grijpen op de
strenge ordonnantie van de renaissance, wat in de
vormentaal tot uitdrukking komt in het streven naar
versobering en harmonieuze verhoudingen. Goed te
herkennen aan tegen de voorgevel geplaatste halve of
driekwart pilasters, bekroond met driehoekig fronton
(zie ook pag. 21). Het Hollands classicisme heeft
ondanks zijn korte bloei een enorme produktie gekend,
waarvan de resultaten nu nog het stadsbeeld uit de
gouden eeuw in belangrijke mate bepalen. In
Dordrecht zijn behalve de Onbeschaamde vijf andere
panden uit die periode bekend, waarvan ons nog drie
resten: Bever-Schaap, Kleyn Cruysenburgh en
Oldenborgh. Het meest spectaculair van deze drie is
het huis Bever-Schaap, Korte Engelenburgerkade 18.
Gerestaureerd begin jaren '60, door ir. H. Basters,
voorganger van bureau Lugten en Malschaert. In het
timpaan de wapenschilden van Willem van Beveren -
andere tak dan Abraham - en diens echtgenote Komelia
Schaap gedragen door een Bever en een Schaap.
De van Beverens moeten een goed gevoel voor het sail
lante detail hebben gehad want hier vinden we boven de
voordeur liefdevol in elkaar verstrengeld een zeemeermin
met zeemeerman, in zandsteen, dat wel. Bij de Onbe
schaamde is dat de blote putto waarvan, bij een rijtour van
Prinses Wilhelmina in 1897 door Dordrecht, het onder
lijf tijdelijk werd afgedekt met een oranje draperie.
Het tweede, oorspronkelijk gotische pand ligt aan het
Grotekerksplein 5. Partiële restauratie is in 1962 uitge
voerd onder leiding van stadsrestauratiebouwmeester
ing. W. van den Berg. Het zou hier gaan om het huis
Kleyn Cruysenborgh, wat wordt bevestigd door een
nazaat van de laatste eigenaar van de daarvan 1745 tot
1929 gevestigde Dordrechtsche Drukkerij. Achter de
voorgevel bevindt zich nog in tact: een oorspronkelijke
trappentoren en de houten constructie -standvinken,
moer- en kinderbinten en consoles. De voorgevel,
heeft gemetselde pilasters, guirlandes onder en fron
tons boven de ramen. Er wordt gegist naar de archi
tect: Arent van 's-Gravesande of Maerten Gilleszoon van
der Pijpen, die als aannemer de Onbeschaamde bouwde?
Het derde pand, duidelijk minder herkenbaar omdat
het een halsgevel heeft, is het huis Oldenborgh,
Wijnstraat 83, dat toebehoorde aan de wijnkopersfa
milie Van Oldenborgh, die aan de achterzijde aan de
Kuipershaven hun wijnpakhuizen bezaten (Bordeaux).
Overwegingen en uitgangspunten bij restauratie
De gevel van Pieter Post's Onbeschaamde is ondanks
de door empire ramen verdreven kruiskozijnen, een
stijlbloempje van Hollands classicisme. Wat is het
denken achter deze restauratie: de voorgevel herstellen
conform de nog bestaande originele tekeningen van de
hand van Pieter Post of de, ook inpandig aangetroffen
dominante architectuur herstellen en de verstoringen
daarin opheffen? Gekozen is voor het laatste, geba
seerd op voorafgaand bouwhistorisch en kleurhisto
risch onderzoek. Hoe en op grond waarvan vindt
vervolgens de afweging plaats? De directeur van
Hendrick de Keyser, bouwhistoricus dr. ir. Carlo Huijts
hanteert bij de beoordeling van voorgenomen ingre
pen als beginsel: 'Volg het gebouw in zijn bouwge
schiedenis, bezie iedere voorgenomen verwijdering
steeds opnieuw en stel jezelf de vraag: is dit eigenlijk
wel nodig en waarom? Als ik over veertig jaar door
het pand loop en de nu gedane toevoegingen, herstel
lingen en ingrepen weer worden verwijderd, wat blijft
er dan over van de authentieke delen? Dat is de essen
tie. Iedere architect kan het zo maken dat het er nu
gelikt uitziet, maar dat is geen restauratie, evenmin als
het pand aanpassen aan de wensen van de gebruiker, dit
laatste heeft met restauratie niets van doen: het is het
laatste wat je doet vóór sloop. Bij restauratie staat de
