Verschraling tot museaal decor op
de loer
Ab Oskam
Amsterdamse binnenstad beschermd stadsgezicht
Het fascinerende aan de Amsterdamse stadsplattegrond is dat je
de kaart kunt lezen als een geschiedenisboek. Mij zijn geen steden
bekend waarvan de sociale, culturele en economische ontwikke
lingen over een periode van honderden jaren zo helder aan het
kaartbeeld zijn af te lezen. Natuurlijk zijn er legio voorbeelden
van stadsplattegronden die een uitdrukking zijn van een bepaal
de periode maar - bij mijn weten - kent alleen Amsterdam die
volledigheid, waarbij elke periode zijn afdruk heeft nagelaten.
oktober 1997
Heemschut
5
Dat zegt niet alleen iets over de ontwikkeling
van Amsterdam, maar misschien nog wel meer
over de zorg waarmee Amsterdam steeds met
zijn verleden is omgegaan. Niet in de zin van
krampachtige conservatie want het knappe is
juist dat de stad zich steeds weer heeft weten te
moderniseren met, enkele evidente miskleunen
daargelaten, respect voor de structuur van het
verleden.
Het sterkste voorbeeld daarvan is natuurlijk
de grachtengordel: een eenvoudig schema, zeer
zorgvuldig in de maat gezet, o.m. met behulp
van bouwvoorschriften. Deze structuur uit de
17de eeuw heeft bewezen in de loop van de
daaropvolgende eeuwen gebouwen te kunnen
bevatten met heel ander functies dan waaraan
ooit kon worden gedacht; met uitingen van
architectuur die uitdrukking gaven aan de
cultuur van de tijd waarin ze gemaakt werd.
In elke tijd moet aan de behoeften en de
behoefte aan expressie van de maatschappij
adequaat worden voldaan. Elke maatschappij
heeft de verplichting dat niet zomaar alleen
voor zichzelf te doen maar dient zich reken
schap te geven van wat eerdere generaties
hebben nagelaten en toekomstige zullen
aantreffen. Duurzaamheid is niet alleen van
belang voor de toekomst maar evengoed voor
het verleden. Duurzaamheid heeft niet alleen
te maken met het fysieke milieu maar evenzeer
met het culturele.
Wat ik nu beweer is dat je mag stellen dat
Amsterdam, de Amsterdamse samenleving in al
die voorafgaande eeuwen zich die verplichting
heel wel bewust is geweest en er ook naar heeft
gehandeld. En dat dat in onze huidige tijd niet
anders is.
Fysieke verstarring
Vraag is dus of je zo'n cultuur, zo'n mentaliteit
moet ondersteunen met - of zelfs vervangen
door - regelgeving. Dat het gezicht van de
binnenstad beschermenswaardig is zal niemand
met enig verantwoordelijkheidsgevoel willen
bestrijden. Hoe je die bescherming veilig stelt,
reguleert of afdwingt is een bijna onoplosbaar
vraagstuk. Een levensgevaarlijk vraagstuk
omdat bijna niet voorkomen kan worden dat
die bescherming alleen maar kan worden gefor
muleerd in termen van een absolute fysieke
verstarring. Een dergelijke bescherming zal
er de oorzaak van zijn dat het stedelijk leven
verschraalt tot een museaal decor, waarbinnen
het leven is gereduceerd tot theater.
Berlage voldeed ook niet aan regels
Om daar enigszins zicht op te krijgen moet je
je maar eens ruim honderd jaar terug wanen.
Op dat moment gelden reeds de regels van het
beschermd stadsgezicht en op je bureau liggen
de bouwaanvragen van de heren Cuypers en
Van Gendt voor een Centraal Station, van ene
Berlage voor een beursgebouw, van meneer
Peters voor een postkantoor, voor een bankge
bouw aan het Rokin van de heer Froger en voor
een gigantisch circusgebouw in opdracht van
ene Oscar Carré van de hand van de heren Van
Rossum en Vuyk De prullenbak is er goed voor!
En dat zijn dan nog maar alleen de in het oog
springende grote gebouwen, die in maat en
schaal zich wel heel erg weinig aan hun omge
ving gelegen laten liggen. Dat zijn de eenvou
dige gevallen, die bij indiening meteen al retour
worden gezonden. Ingewikkelder ligt het met
de vele kleinere aanvragen: een winkelgalerij,
weer van die Van Gendt aan de Raadhuisstraat;
een protserig huis van de Salinen op de
Destijds weinig harmonieuze maar nu gewaar
deerde inpassing van de gebr. Salm aan
Herengracht nr. 380.
Herengracht 380; zwoel gevormde winkel
gevels van Hegener en Roeraarde in de
Haarlemmerbuurt en verder lijkt er een ware
golf van 'moderniseringen' van grachtengevels
aan de gang te zijn. Als klap op de vuurpijl
lijken we ook allerlei modegrillen van Parijs'
straatmeubilair over ons heen te moeten
krijgen: merkwaardige lantaarnpalen op het
Beursplein en een vreemd gevormd toiletge
bouwtje aan de Nieuwezijds, om nog maar te
zwijgen van de ontwerpen voor de Blauwbrug
of de brug van de Sarphatistraat.
Regels zijn fantastisch. Je hoeft je niet meer
druk te maken over de betekenis van de dingen,
je toetst gewoon. En dat moet je zonder enige
nuancering doen, anders krijg je precedenten,
beroepen en andere juridische problemen.
Gelukkig, gelukkig hebben we heel zorgvuldig
ingepaste en architectonisch heel mooi vorm
gegeven reconstructies als De Kolk, De
Kalvertoren of Tuschinski nog net vóór de
tucht van de regels kunnen binnenhalen.
Ab Oskam is directeur Ruimtelijke Ordening van
de gemeente Amsterdam en schreef dit artikel op
persoonlijke titel.
