Een unieke art nouveau-gevel in
Leiden
Een waardige rehabilitatie van de art nouveau in het Leidse straatbeeld
Half december vond in Leiden de feestelijke onthulling van de
gerestaureerde art nouveau gevel in de Leidse Breestraat plaats.
Tijdens deze presentatie werd het woord genomen door afgevaar
digden van de Stichting Tegen-beeld en de Gemeente Leiden. Ook
de restaurator zelf, de kunsthistorica C. Thunnissen, kreeg het
woord en hield een zeer aardig kunsthistorisch exposé over de
art nouveau architectuur in Leiden.
38
Heemschut
Kasper van Ommen
Op het gezamenlijke initiatief van de Stichting
Tegen-beeld, die landelijk grote bekendheid
geniet met het project 'Gedichten op muren'
en de Gemeente Leiden werd de eigenaar van
het pand Breestraat 65, de boekhandelsketen
De Slegte, bereid gevonden om de zeer
verwaarloosde gevel vakkundig te laten restau
reren. Tijdens de eerste fase werd een onder
zoek verricht naar de opbouw van de pleisterla
gen en naar het oorspronkelijk toegepaste
kleurenschema. In totaal werden 7 verschil
lende kleuren gevonden die in de gevel toege
past waren. Na het verwijderen van de later
opgebrachte verflagen werd begonnen met het
aanbrengen van de speciaal opnieuw gemengde
kleuren. Nu de gevel weer in oude glorie
hersteld is, wacht alleen de onderzijde van de
pui nog om aangepast te worden aan het
geheel. De eigenaar van het pand heeft toege
zegd dat dit zo spoedig mogelijk zal geschieden.
De geschiedenis.
De Breestraat in Leiden is van oudsher één van
de belangrijkste straten van Leiden. In deze
straat vestigden zich vanaf de vroegste geschie
denis, naast belangrijke openbare gebouwen en
woonhuizen, veel winkels en andere commer
ciële instellingen. Halverwege deze straat staat
het pand Breestraat 65 dat rond de eeuwwisse
ling onderdak bood aan de 'Handel in Fijne
Vleeswaren' van slager E. Noack. Deze slager
liet tussen de jaren 1900 en 1904 zijn winkel
voorzien van een art nouveau gevel. Deze stijl
was aan het eind van de 19de eeuw in Europa,
met name in België en Frankrijk, zeer populair
en werd veelvuldig aangewend voor de bouw en
decoratie van winkels en luxe woonhuizen.
Terwijl in België en Frankrijk deze stijl zeer
expressief van aard was, met veel krulwerk en
florale decoraties, kende Nederland hoofdzake
lijk een veel strakkere variant van deze stijl die
in ons land beter bekend staat als 'De Nieuwe
Kunst'. Toch vond de zwierige stijl ook navol
ging in Nederland en met name plaatsen als
Den Haag en Rotterdam bezitten nu nog mooie
voorbeelden van deze soort art nouveau archi
tectuur.
De gevel van Breestraat 65 wordt bekroond
door een asymmetrische open borstwering die
naar één kant toe oploopt. De verticale delen,
die voorzien zijn van kleurige banden van
baksteen worden afgesloten door kleine pira
miden met bolletjes er boven op. De verticale
delen worden ondersteund door consoles die
voorzien zijn van grillige, organische vormen.
Dit type bekroning (op de consales na) wordt
wel vaker aangetroffen in de architectuur van
rond 1900 in Nederland, vooral buiten de grote
steden, maar ook in de grote steden zelf. In de
top van de gevel zijn twee tableaus in sgraffito-
reliëf aangebracht met voorstellingen die met
het slagersvak te maken hebben. Aan de linker
zijde wegen drie kinderen een varken en onder
handelen over de prijs van het dier. Aan de
rechterzijde is het varken reeds geslacht en
hangt opengespalkt terwijl vier kinderen zich
met het maken van worstjes bezighouden. De
reliëfs zijn uitgevoerd in oker op een ultrama-
rijnen ondergrond. De scheiding tussen de
twee voorstellingen en de rest van de gevel
wordt gevormd door een horizontale rij
geometrisch gedecoreerde stenen. Rond de
ramen op de twee verdiepingen eronder is een
florale decoratie aangebracht in oker op een
steenroze ondergrond. De versiering bestaat
uit gestileerde stengels afgewisseld met fanta
siekrulwerk en Franse lelies. Boven de onderste
ramen zijn twee flauwe boogjes te zien die
gevuld zijn met een florale decoratie in oker en
leigrijs.
Leiden is nooit een erg groot centrum geweest
van de nieuwe stijl rond 1900, al bouwden
architecten als H.J. Jesse en W.C. Mulder mooie
moderne gebouwen waar ook art nouveau
kenmerken in te ontdekken zijn. Juist daarom
is de gevel van de voormalige slagerij Noack zo
bijzonder. Het is een mooi voorbeeld van de op
België geïnspireerde art nouveau in Leiden. Niet
alleen dat is bijzonder maar ook de techniek
waarin de decoraties op de gevel uitgevoerd
zijn. Een uitgebreid toegepaste sgraffito-tech-
niek is zeldzaam in Nederland. In België en
vooral in Brussel en omgeving werd deze
techniek juist wel veelvuldig toegepast.
Sgraffito
Sgraffito is een decoratietechniek waarbij op
een gekleurde basisonderlaag van pleister één
of meer lagen worden aangelegd die later met
een scherp werktuig gedeeltelijk worden weg
gekrast zodat de onderliggende lagen weer
vrijkomen.
Deze techniek is oorspronkelijk afkomstig uit
het Verre Oosten, maar maakte o.a. een grote
groei door in het 15de-eeuwse Italië. Hij werd
hoofdzakelijk in de keramiekdecoratie toege
past. In de neostijlen en art nouveau periode
werd deze methode van decoreren nieuw
leven ingeblazen. Zoals gezegd werd vooral in
Brussel in die periode deze techniek aangewend
om uitgebreide decoratieprogramma's op
gevels van huizen aan te brengen. Met grote
waarschijnlijkheid moet de kunstenaar die
verantwoordelijk is voor de decoratie van
Breestraat 65 dan ook gezocht worden in
Brussel of omgeving. Aan de decoraties en
voorstellingen op de gevel en de toegepaste
kleurstellingen is af te leiden dat de kunstenaar
oktober 1997
