Een Amsterdamse arbeiderswijk
onder
de loep
genomen
m
Erik Mattie
Om de belangrijkste architectonische en stedebouwkundige
waarden van de Amsterdamse wijk de Pijp in kaart te brengen en
deze in de toekomst veilig te stellen, heeft het stadsdeelbestuur
besloten een Beeldkwaliteitplan te laten maken. De opdracht
werd uitbesteed aan het Gemeentelijk Bureau Monumentenzorg,
de werkzaamheden werden grotendeels uitgevoerd door het
architectuurhistorisch- en stedebouwkundig adviesbureau Mattie
De Moor.
34
Heemschut
oktober 1997
Interieur synagoge Cerard Doustraat 238,
Tesjoengat Israël (Hulpe Israëls), 1891-1892
architect E. Rood.
Samen met de ingestelde begeleidingscommis
sie is gepoogd om, in het schemergebied van de
vele soorten van Beeldkwaliteitplannen, tot een
werkbaar beleidsstuk te komen, dat ook voor
andere negentiende-eeuwse stadsdelen
gebruikt kan worden.
Stedebouwkundige inventarisatie en
waardering
Een belangrijk onderdeel van het Beeld
kwaliteitplan is de morfologische analyse,
de ontwikkelingsgeschiedenis van de wijk. Op
grond hiervan werd bepaald wat de historisch
belangrijke structuren zijn. Deze werden
vervolgens gewaardeerd in een zonestelsel
dat vergelijkbaar is met het stelsel dat voor het
Groene Hart is opgesteld (zie Heemschut 4,
jaargang 73). Vier categorieën werden benoemd,
oplopend van basiskwaliteit tot zone A, de
laatste globaal overeenkomend met het begrip
'beschermd stadsgezicht'. Een zone kan een
gebied beslaan maar ook een enkele straat.
Met name drie stadsuitbreidingsplannen waren
van invloed op de huidige structuur van de wijk.
Allereerst was daar het orthogonale gridpa-
troon van Stadsingenieur J. G. Van Niftrik uit
1868, niet te verwarren met zijn afgekeurde
veel ruimer opgezette plan van enige jaren
eerder. Dit eerste uitgevoerde stadsuitbrei
dingsplan van Amsterdam na de grachtengor
del wordt gekenmerkt door een schaakbordpa
troon van haakse hoeken en rechte straten. Van
Niftrik werd opgevolgd door de meer pragma
tisch ingestelde J. Kalff. Zijn plan uit 1876, dat
aansloot op Van Niftriks uitbreiding volgde de
loop van de poldersloten. Waar beide plannen
elkaar raken zijn de voor de Pijp zo karakteris
tieke afschuiningen ontstaan. In de periode
rond de eeuwwisseling was de stadsuitbreiding
in de Pijp in een rustiger vaarwater gekomen.
