Bourtanse: pronkjuweel voor
boeren, ourgers en buitenlui
Hans Tulleners
Monumentenzorg in Nederland is af en toe een zaak van lange
adem. In 1953 beginnen in Amsterdam een paar 'warhoofden' één
enkele restauratie op de Zandhoek. Meer dan 44 jaar later zijn er
meer dan 5000 huizen gerestaureerd. Een ander voorbeeld van
lange adem in de monumentenzorg is het Groningse Bourtange.
oktober 1997
Heemschut
15
'L ~T A~^'°TnTTOilWfflBn8IlBll!irBffWlWl Plattegrond Bourtange uit 1742.
FEatte grond
VAN DE FOnrnESSE
Jü O U RTANCE^
In 1964 neemt een groep idealisten het besluit
om de agrarische gemeente weer om te bouwen
tot een vesting. Dit militaire bolwerk zou dan
een toeristische trekpleister van de eerste orde
moeten worden. Dertig jaar later is de recon
structie van deze vesting min of meer een feit.
Jaarlijks komen er 200.000 mensen kijken
naar dit 'sprookje' uit 1742. Dit juweeltje - het
wordt elk jaar mooier-is een bezoek meer dan
waard.
Bourtange - een tange (zandrug) onderhouden
door boeren - ligt op ongeveer één kilometer
van de Duitse grens. Het hoort bij de gemeente
Vlagtwedde.
In het midden van de bijna totaal gerestaureerde
vesting, ligt het vijfhoekige pleintje, het
Marktplein, met de gave veldkeienbestrating.
Rond dit pleintje staan 14 linden van zeer hoge
leeftijd. In de vorm van een ster komen er 10
straatjes op dit plein uit. Het zijn net de spaken
van een wiel. Elk straatje is 100 meter lang en
eindigt op een bastion, een wal en uiteindelijk op
de gracht er omheen. Er staan 45 gebouwen in
deze versteende ster en vandaag de dag wonen
er ongeveer 50 mensen in dit pronkjuweel.
Willem van Oranje
De geschiedenis van Bourtange gaat terug tot
1580 als Willem van Oranje de enige toegangs
wegvan Duitsland naar Groningen wil afslui
ten door de aanleg van een vesting op die
zandrug tussen uitgestrekt moeras. Die eerste
aanzet tot dit militaire bolwerk wordt voltooid
in 1593. Dit jaartal is nog steeds terug te vinden
in een tekststeen in de zijgevel van de kerk. In
1607 volgt een uitbreiding van de vesting. De
stedenbouwkundige structuur dateert uit het
midden van de 17de eeuw. Er woonden overi
gens tot de ontmanteling van de vijfhoekige
vesting in 1851 eigenlijk alleen militairen met
hun gezinnen.
Vérgaande reconstructie
In 1742 wordt de vesting nog aanmerkelijk
uitgebreid en versterkt naar de nieuwste inzich
ten. Deze situatie is uitgangspunt geworden
voor een vérgaande reconstructie in opdracht
van de Stichting Vesting Bourtange, met finan
ciële hulp van het Rijk, de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg, de Provincie en vele
anderen. Na het besluit in 1964, de plannenma
kerij en zeer uitgebreid archief- en bodemon
derzoek, is in 1972 met de feitelijke uitvoering
begonnen. Huizen zijn gesloopt voor het
terugbrengen van vestinggrachten, wegen zijn
verwijderd en verdwenen gebouwen zijn
herbouwd. Vast onderdeel van een bezoek
zijn het achterlaten van de auto op een parkeer
plaats buiten de vesting, een bezoek aan de
synagoge uit 1842 - thans een museum - een
bezoek aan de secreten, uitgebouwd boven de
gracht (deze poepdozen zijn niet te gebruiken),
de herbouwde molen, twee stadspoorten,
museum De Baracquen met vooral bodem
vondsten, de kinderboerderij en een bezoek
aan de voormalige smederij, waar een diavoor
stellingvan 25 minuten te zien is. Als laatste
kunt u bij de kinderboerderij, annex kaaswin
keltje, kano's huren. In een half uur kunt u
langs de hele vesting peddelen. Weet u een
ander stadje in Nederland dat elk jaar mooier
wordt? De Stichting is namelijk van plan om
nog verder te gaan met de reconstructie van
Bourtange.
Hans Tulleners is journalist en m,onumentenzorger
te Amsterdam.
