HONDERD RIJKSMONUMENTEN
IN WINSUM-OBERGUM
Jan F. Voerman
In 1991 waren de 27 beschermenswaardige gezichten in de provincie
Groningen uit het programma rond 1980 alle ingeschreven als beschermd
dorps- of stadsgezicht. Ten noorden van de stad Groningen bevindt zich de
gemeente Winsum, waarin een viertal beschermde dorpsgezichten ligt. Eén
daarvan is dat van het dubbeldorp Winsum-Obergum. Een typering van dit
bijzondere dorp.
12
Heemschut
oktober 1997
Winsumerdiep, achterzijde
huizen aan de Westerstraat.
Foto's Jan Voerman.
Winsum-Obergum ligt in het noordelijk kleigebied van
de provincie Groningen. De bewoningsgeschiedenis
van dit gebied gaat terug tot ruimschoots vóór de
bedijking, die vanaf de 11de eeuw zijn beslag kreeg.
Zowel Winsum als Obergum zijn ter bescherming
tegen het water gebouwd op een wierde.2 De oudste
wierdedorpen hebben een continue bewoningsgeschie
denis vanaf de 7de eeuw. Zij werden gebouwd op de
hoge kwelderwal. Deze wierdedorpen hebben een
radiaire structuur. De boerderijen staan in een krans
om een open middengebied. Deze structuur zet zich
voort in het wegen- en verkavelingspatroon.3 Zowel
Winsum als Obergum zijn in aanleg wierdedorpen met
een radiaire structuur. In beide delen van het dubbel
dorp is die structuur echter nauwelijks meer berken-
baar. Winsum en Obergum werden van oorsprong van
elkaar gescheiden door een geul. Voor de afwatering
van het gebied werd in 1200 het Winsumerdiep gegra
ven, waarvan de geul deel uitmaakte. In 1459 werd het
Winsumerdiep verder uitgegraven en loopt thans oost
west van Onderdendam naar het Reitdiep. De ligging
aan het Winsumerdiep van beide wierden is uiteinde
lijk meer van doorslaggevende betekenis geweest voor
de ruimtelijke ontwikkeling van beide dorpen dan de
oorspronkelijke radiaire aanleg.
Obergum
Obergum ligt aan de noordkant van het Winsumerdiep
en was een wierdedorp met een radiaire opbouw en een
ringweg. De radiaire opbouw is zo goed als verdwenen,
