'Uiterwaarden zijn de meest
bedreigde cultuurlandschappen'
Bert Franssen
Historisch geograaf prof. Jelier Vervloet:
Nederland is er deze eeuw niet op vooruitgegaan. Niet qua bouw
kundige monumenten, en ook niet qua cultuurlandschappen. De
historische geografie die zich met cultuurlandschappen bezig
houdt, krijgt echter geleidelijk meer bekendheid en erkenning.
Prof. Jelier Vervloet, een van de twee Nederlandse hoogleraren
historische geografie (de andere is prof. Borger), zit al decennia
midden in de ontwikkelingen rond de historische geografie. Een
interview.
2
Heemschut
augustus 1997
Prof.drsJ.A.J. Vervloet.
Cultuurhistorie omvat de bouwkundige en
archeologische monumenten en de historische
geografie. Maar de eerste twee onderdelen
genieten veel meer belangstelling dan de
laatste. Op ambtelijk niveau bijvoorbeeld is het
evenwicht volkomen zoek, de historische
geografie komt er bekaaid af. Professor Jelier
Vervloet, een van de slechts twee hoogleraren
met als leeropdracht historische geografie,
schetst de situatie. 'Onder het ministerie van
Onderwijs ressorteren twee instituten, de
Rijksdienst voor de Monumentenzorg en de
Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodem
onderzoek, met voldoende mensen in dienst die
de bouwkundige en archeologische monumen
ten kunnen beheersen. Landbouw en Visserij
met zijn historische geografie ligt ver achter.
Het aantal ambtenaren dat zich met historische
geografie bezighoudt, is op de vingers van één
hand te tellen. Onderwijs heeft in de nota
Pantser of ruggengraat duidelijk het initiatief
naar zich getrokken en daarbij Landbouw tot
grotere activiteiten aangezet.'
Belvédère-overleg
De historische geografie krijgt op dit moment
ook extra aandacht dankzij het zogenaamde
Belvédère-overleg. Dat is overleg op hoog
ambtelijk niveau tussen de drie ministeries die
gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de
cultuurhistorie.' Onderwijs, Cultuur en
Wetenschappen, verantwoordelijk voor de
bouwkundige en archeologische monumenten,
Landbouw en Visserij, verantwoordelijk voor
de historische geografie, en Volkshuisvesting
en Ruimtelijke Ordening. Ze willen volgend
jaar een cultuurhistorische beleidskaan voor
heel Nederland uitbrengen.
Enige beweging zit er verder in de wettelijke
beschermingsmogelijkheden van historisch-
geografische waarden, doordat de Natuur
beschermingswet wordt gewijzigd.
Vervloet: 'Er is bescherming van archeologica,
van beeldbepalende en cultuurhistorisch
belangwekkende bouwwerken en ik zie niet in
waarom historisch-geografische zaken ook niet
beschermd zouden kunnen worden. Er kunnen
geen historisch-geografische monumenten
aangewezen worden, want er is geen wettelijke
basis voor. Relevant is op dit moment alleen de
Natuurschoonwet, die zich met de landgoede
ren bezig houdt. Het is een oudere wet, die je in
cultuurhistorische zin uit kunt werken. Eén
ambtenaar in Den Haag is formeel verantwoor
delijk voor uitvoeringsaspecten van de Natuur
schoonwet. Maar verder zijn er voor uitsluitend
historisch-geografisch waarden geen financiële
regelingen. In mijn oratie in 1988 heb ik ervoor
gepleit de Natuurbeschermingswet zodanig om
te bouwen, dat beschermde landschapsgezich
ten er deel van zouden uitmaken. Het is nu
bijna zover. De mondelinge behandeling van de
nieuwe Natuurbeschermingswet vindt dezer
dagen plaats.'
Meebuigen
Hoe ver kun je gaan bij bescherming? Als je veran
deringen in het verleden koesten, moetje ook toe
staan dat er nog steeds veranderingen plaatshebben.
'Dat denk ik wel. Het landschap verandert per
definitie. Je moet niet louter willen behouden.
De historische geografie was vroeger een tame
lijk statische wetenschap. Ging ervan uit dat het
landschap eeuwenlang onveranderd gebleven
was. Maar uit onderzoek van de laatste 20 jaar is
gebleken dat het landschap heel dynamisch is
geweest, zich steeds aanpaste aan nieuwe
noden, vergelijkbaar met oude panden.
Waardering van landschappelijke waarden is
nodig, maar je kunt het niet bij waardering
alleen laten. Je moet ook ideeën ontwikkelen
over hoe je met een ingreep in het landschap
omgaat. In bepaalde opzichten zijn veranderin
gen niet tegen te houden. Een Vinex-locatie
wordt benut. Grote infrastructurele werken,
die hébben plaats. Natuurontwikkeling
gebéurt. Je uit alle macht tegen Vinex-locaties
en grote werken verzetten is vechten tegen
windmolens. Beter is het om mee te buigen en
te kijken wat je binnen die ontwikkelingen nog
kunt doen. Een heel resultaatgerichte benade
ring. Die mis ik wel eens: men verzet zich uit
alle macht. Natuurlijk zijn er zaken die echt
niet mogen veranderen, maar je moet er bij het
merendeel toch van uitgaan dat er wél wat
verandert. Dat men nieuwe functies geeft aan
oude vormen en bepaalde zaken opoffert. Je
kunt dan stellen: probeer elementen uit dat
verleden zichtbaar te houden in de nieuwe
structuur. Je ziet dagelijks cultuur veranderen
waar andere cultuur voor in de plaats komt.'
Daar ligt u niet wakker van.
'Ik erger me soms vreselijk. Hier gaat het land
schap kapot en ook daar... Ik kom zelf uit West-
Brabant. Ik heb gezien hoe er bijvoorbeeld met
het cultuurlandschap van de Brabantse Wal is
