Literatuur
Gesaneerde Benedenstad met op de achtergrond de St. Stevenskerk.
volksgezondheid. Pas in 1874 werd
met het aannemenvan de nieuwe
Vestingwet een einde gemaakt aan de
vestingstatus.
Singels en radialen
Het nieuwe Nijmegen moest vooral
een stad worden voor welgestelden:
renteniers en oud-Indiëgangers. Voor
de nieuwe gordel, die op de plaats
kwam te liggen van de inmiddels
gesloopte vestingwerken, zijn
verschillende plannen gemaakt {plan
van uitleg). Uiteindelijk is het ontwerp
van Bert Brouwervariaf 1880 uitge
voerd. Dit bestond uit een stelsel van
brede singels (Oranjesingel, Nassau-
singel en Kronenburgersingel) en
radialen (St. Annastraat, Graafseweg,
Groesbeekseweg en Berg en
Dalseweg). Verder voorzag het plan in
de aanleg van het Keizer Karelplein als
knooppunt en een tweetal parken in
Engelse landschapsstijl Rosseels 1880):
het Kronenburgerpark en het
Hunerpark. Hier werden delen van de
vestingwerken gespaard ter verhoging
van het romantisch karakter.
Aan de brede singels en radialen
werden de woningen gebouwd voor de
welgestelden, villa's en herenhuizen,
waarvan er vele bewaard zijn gebleven.
De secundaire wegen binnen de door
singels en radialen afgebakende gebie
den boden daarentegen plaats voor
eenvoudiger woningen. Rond de
eeuwwisseling ontstond de eerste
volkswoningbouw.
De nieuwe uitleg stond in het teken
van de eclectische bouwstijl. Kerken
werden vooral gebouwd in neogoti
sche stijl, terwijl voor de herenhuizen
de neorenaissance meer geliefd was. In
het begin van de 20ste eeuw werd dit
beeld gecompleteerd met architectuur
van art nouveau, rationalisme en
Amsterdamse School.
Stad zonder hart
Voor de Tweede Wereldoorlog was
Nijmegen een aantrekkelijke stad met
een historisch centrum, een monu
mentale 19de-eeuwse ring en arbei
ders- en middenstandswijken:
Willemskwartier, Waterkwartier en
Schildersbuurt. Deze laatste zijn
gebouwd in verband met de grote
bevolkingsaanwas.
Met het bombardement van 22 febru
ari 1944 verloor de stad van de ene op
de andere dag haar centrum. Direct na
de oorlog zijn onder leiding van
Siebers, Verhagen en Fokkinga, repre
sentanten van de Delftse School,
plannen gemaakt voor de wederop
bouw. Uiteindelijk is gekozen voor het
plan dat in hoofdlijnen voorzag in een
herstel van het oorspronkelijk stedelijk
weefsel, zij het met de introductie van
Plein '44. De architectonische uitwer
king stond onder supervisie van
W.J. Gerretsen. De architectuur die
toen tot stand is gekomen, is veelal
traditioneel, maar ook meer/moderne'
invullingen zijn gerealiseerd. Een
voorbeeld hiervan is het gebouw
van V D aan de Grote Markt, waar
tevergeefs geprobeerd is aansluiting te
vinden bij de middeleeuwse perceelin
deling.
Sanering Benedenstad
De middeleeuwse Benedenstad, die
met de aanleg aan de Waalbrug (1936)
nog verder geïsol eerd werd, is lange
tijd verwaarloosd. Toen in de jaren
'70 en '80 de sanering uiteindelijk
vorm kreeg, bleek een groot gedeelte
van de bebouwing inmiddels gesloopt
te zijn. Andere panden verkeerden in
een reddeloze staat. Feitelijk herinnert
vooral het gerespecteerde stratenpa-
troon, samen met een aantal gerestau
reerde panden, aan de oorspronkelijke
situatie. Dominant in de Benedenstad
is de architectonische invulling van de
Nijmeegse architect Pouderoyen (o.a.
Grotestraat).
Verdere urbanisatie
Ook Nijmegen toont de sporen van
een voortschrijdende verstedelijking.
Nieuwbouwwijken als Dukenburg en
Lindenholt weerspiegelen de toenma
lige stedenbouwkundige en architec
tonische opvattingen en vormen min
of meer zelfstandige enclaves binnen
de gemeente. In tegenstelling tot de
19de-eeuwse ring dragen zij weinig
bij aan de identiteit van de stad.
Massawoningbouw in liefst lage
dichtheden, grotere mobiliteit, voort
gaande decentralisatie en een betere
infrastructuur spelen vandaag een rol
in de stedenbouwkundige planvor
ming, waarin ook het gebied aan de
overkant van de Waal is betrokken
plan Waalsprong
Bron: Stad aan de Waal. Nijmegen
van Romeinse tot moderne stad
(Nijmegen 1994).
Met dank aan drs. Hettie Peterse en
drs. Louis Swinkels.
Kees Peters is archeoloog en architect
te Nijmegen.
7
