Leidse Stadsgehoorzaal gerestaureerd
Woerden
Kempenland
KASPER VAN OMMEN
Op de zeer succesvolle Open Monumentendag vorig jaar was in Leiden de
Stadsgehoorzaal één van de drukst bezochte bouwwerken. En niet zonder
reden. Na een intensieve en uitgebreide renovatie, die ruim. zeven miljoen
gulden heeft gekost, opende de Stadsgehoorzaal haar deuren officieel op 12
oktober. De Open Monumentendag was een welkome voorbezichtiging voor
veel bezoekers.
Meierink ir Stenvert, bureau voor bouw-
historie en regionale geschiedenis v.o.f.
Deel 1 is eind vorig jaar verschenen:
Monumenten in Nederland; Utrecht'
werd samengesteld door Chris Kolman
Ben Olde MeierinkRonald Stenvert en
Margreeth Tholens. Na een aantal inlei
dende hoofdstukken over historie, stijl
en verschijningsvormen, materiaal en
constructie en verschillende regio's
wordt het grootste deel van het boek
ingenomen door de beschrijving, in
alfabetische volgorde, van de histori
sche kernen (dus niet volgens de
huidige gemeentelijke indeling).
Tot slot bevat het boek een verkla
rende woordenlijst, diverse registers
en een beknopte literatuurlijst.
In het voorwoord eindigt directeur
Asselbergs van de Rijksdienst met de
mooie zinsnede: 'Kennis doet begrij
pen, waarna koesteren en beheren als
vanzelf volgen'. Daar draagt dit boek
met de vele afbeeldingen en de korte
bondige teksten zeker een steen aan
bij. Dit jaar verschijnen de uitgaven
over de provincies Brabant en
Overijssel.
Zwolle, Waanders, 1996. 352 p
ISBN 90.400.9757.7 Prijsf95-
Bij uitgeverij Matrijs verscheen vorig
jaar '125jaar Woerden, 1871-1996; een
gemeenschap in beweging' door Andréen
Cok de Bruin. Het werd uitgegeven ter
gelegenheid van het 125-jarig bestaan
van de VSB Bank Woerden N.V. Het
is de periode waarin Nederland,
sociaal, economisch en politiek in een
stroomversnelling raakte. De van
oudsher gevestigde klei- en kaashan
del nam aanvankelijk niet zo'n vlucht.
Maar geleidelijk veranderde de
infrastructuur en kwam Woerden in
ontwikkeling. De kleiverwerkende
industrie en de zuivelverwerking werd
echter steeds groter en Woerden werd
weldra een centrum met dienstverle
nende bedrijven en groeide met name
na de Tweede Wereldoorlog uit tot
een aanzienlijk stad in het centrum van
het Groene Hart. De geschiedenis van
de Woerdense samenleving wordt in
een achttal specifieke hoofdstukken
beschreven en is rijk geïllustreerd.
Utrecht, Matrijs, 1996272 p.
ISBN 90.5345.097.1 Prijs f49,95
De technische adviseur van Heem
schut Noord-Brabant Herman Strijbos
heeft zijn liefde voor de middeleeuwse
bouwkunst, in het bijzonder de
kerkenbouw, vastgelegd in het boek
'Kerken van heren en boeren; bouwhisto
rische verkenningen naar de middel
eeuwse kerken in het kwartier Kempen-
land' Een uitgave van Stichting
Brabants Heem, met medewerking
van de Stichting Brabantse Regionale
Geschiedbeoefening. In de loop van
de jaren publiceerde Strijbos regel
matig over gotische dorpskerken in
diverse heemkundige tijdschriften. De
beschrijvingen waren opgezet aan de
hand van bouwhistorische verkennin
gen, waaruit bleek dat menig kerk
Ouder was dan men vermoedde. De
term 'heren en boeren' werd gekozen
omdat blijkt dat de plaatselijke heren
enorm veel invloed op de bouw
hebben gehad en dat de boeren inten
sief bij de bouw (bakken van stenen,
vervoer, grondwerkzaamheden)
betrokken waren. In dit boek worden
deze verkenningen in een ruimer
onderzoeksgebied - Kempenland -
geplaatst. Strijbos spreekt nadrukke
lijk van verkenningen, omdat na uitge
breider historisch onderzoek nog vele
gegevens zullen volgen. Hij hoopt dan
ook dat deze studie aanzet tot nader
bouwhistorisch en archiefonderzoek.
Het boek bevat twee delen; het eerste
deel geeft algemene informatie als
ligging, bouwactiviteiten, materiaal
gebruik, bouwvormen enz. Het
tweede deel bevat de beschrijvingen
van 47 middeleeuwse kerken. In het
boek ook een verklarende woorden
lijst, noten, foto's, tekeningen en
plattegronden.
Bijdragen tot de studie van het Brabants
heem; no 37.
's-Hertogenbosch, 1995. 148p
ISBN90.70197.31.6. Prijsf39,95.
Het is verkrijgbaar bij de boekhandel of te
bestellen bij de Stichting Brabants heem,
Postbus 1203, 5200 BG 's-Hertogenbosch.
De in 1891 gebouwde Stadsgehoorzaal
is een ontwerp van de toenmalige
stadsarchitectD.E.C. Knuttel(1857-
1926), die sinds 1885 als opvolger
vanf.W. Schaap (1813-1887) aan de
gemeente Leiden verbonden was.
Zoals Knuttel het ambt van Schaap
overnam, zo nam de nieuwe stadsge
hoorzaal van Knuttel het over van de
oude stadsgehoorzaal van Schaap. Dit
laatste gebouw stamde uit 1871 en was
al na 17 jaar in een dusdanig brandge
vaarlijke en onbruikbare toestand dat
het niemand verwonderde dat de zaal
op 4 augustus 1889, op een gedeelte
van de voorgevel na, geheel afbrandde.
Aan Knuttel kwam de taak toe een
nieuw en ruimer gebouw te ontwer
pen. Voor inspiratie reisde Knuttel
naar het toonaangevende buurland
Duitsland. Daar bezocht hij samen
met D. van der Horst, directeur van de
Leidse gasfabriek, o.a. het Gewand-
haus te Leipzig, de Saalbau en de
Opera te Frankfurt en de
Philharmonie in Berlijn. De inspiratie
die Knuttel in het buitenland opdeed
en uitwerkte in een plan leek aanvan
kelijk te ambitieus voor het provin
ciale Leiden. Met name enkele raads
leden oordeelden dat het gebouw
teveel allure uitstraalde. Ook werd
de locatie aan de Breestraat te klein
bevonden voor het nieuwe gebouw.
Een enkeling gaf er de voorkeur aan
het historische Gravensteen of de
Waalse kerk af te laten breken voor
de nieuwe gehoorzaal.
Toch werd het herbouwplan dat op
24 april 1890 bij de gemeente werd
ingediend door een meerderheid van
de raad goedgekeurd en al op de
volgende dag werd begonnen met
de uitvoering van het plan.
Het ontwerp van Knuttel bestond uit
een grote concertzaal op de begane
grond met een vestibule en garderobe
aan de zijde van de Breestraat. Om de
grote zaal heen werd een omloop of
corridor aangebracht die tevens toe
gang gaf tot de verschillende dienst
ruimten en de stemkamer. Op de
eerste verdieping werden ondermeer
de foyer en de kleine concertzaal
ondergebracht. Aan de zijde van
de Aalmarkt kwam de artiesten- en
personeelsingang, die in het oog
gehouden werd door de conciërge
vanuit zijn bovengelegen dienst
woning.
