De Barbarossa-ruïne. (Dia A.A. Dullé)
gaan. Op een chirurgische wijze wordt
gesneden in het historische casco en
worden historische elementen toege
voegd. Elke episode laat zijn sporen na
in een oud gebouw; dat is onherroepe
lijk. Zo zal herkenbaar blijven dat het
gebouwencomplex eens grotendeels
afgebroken is geweest. Het resultaat is
een burcht van de 21ste eeuw.'
Het standpunt van Heemschut, daarin
gesteund door de Rijksdienst voor de
Monumentenzorg, de Koninklijke
Nederlandse Oudheidkundige Bond,
de Raad voor Cultuur, het Cuypers-
genootschap en een 35-tal plaatselijke
organisaties op het gebied van cultuur
en milieu, is ondubbelzinnig: herbouw
kan niet en herbouw mag niet.
Het kan niet
Cultuur-historisch verantwoorde
herbouw kan niet:
We hebben niet voldoende informatie
over een gebouwencomplex dat al 200
jaar geleden is afgebroken. De vele
historische afbeeldingen - van vaak
beroemde kunstenaars als Jan van
Goyen,Albert Cuyp en Salomon van
Ruysdael- spreken elkaar tegen als het
gaat om verhoudingen en bouwkun
dige details. Het zijn immers artistieke
impressies en geen bouwtekeningen.
De vroeger gebruikte bouwmaterialen
en - technieken kunnen om techni
sche en economische redenen niet
meer worden toegepast. Een herbouw,
beter gezegd: een nieuwbouw, zou dus
neerkomen op een 'betonskelet met
steenstrips'. Kortom: de geschiedenis
is niet 'maakbaar'.
Herbouw in historische vormen met
eigentijdse toevoegingen - wat expli
ciet de bedoeling is - levert een twee
slachtig gebouw op. Het wordt dus
niet alleen een imitatie, maar ook nog
eens een slechte imitatie. Een aldus
herbouwd Valkhof geeft geen
betrouwbaar beeld van het historische
Valkhof. Anderzijds zullen de eigen
tijdse toevoegingen de voorwaarde
vormen voor de exploiteerbaarheid
van het complex. Dat betekent dus dat
fïnancieel-economische motieven - de
waan van de dag - de herbouw gaan
bepalen en niet cultuurhistorische.
Het mag niet
Herbouw van de burcht op het
Valkhof mag niet:
Herbouw lijkt een ontkenning van
tweehonderd jaar geschiedenis. De
burcht is in 1796 niet zonder reden
afgebroken. Ook de afbraak is een
historische daad, voortvloeiend uit de
ideeën van de Franse Revolutie, de
naijver van de 'buren' en het feit dat
middeleeuwse burchten stilaan hun
functie verloren hadden. Je kunt 200
jaar geschiedenis niet wegpoetsen, ook
niet door te doen alsof. Herbouw zoals
hier voorgesteld wordt, blijft namaak,
imitatie, onwaarachtig.
Park zelf een monument
Het landschapspark dat rond de twee
van de sloop geredde kapellen is
aangelegd - een van de oudste open
bare parken van het land - is zelf op
zijn beurt ook weer een historisch
monument geworden. De overblijfse
len van de Sint-Maartenskapel, ook
wel Barbarossa-ruïne genoemd,
temidden van struiken en bomen
(treurwilgen!) zijn een verwijzing naar
de vergankelijkheid van alle aardse
grootsheid. Op andere plaatsen in
Europa werden ten tijde van de
Romantiek kunstmatige ruïnes als
zogenaamde 'follies' opgetrokken om
de vanitas-gedachte bij de wandelaar
op te roepen; in Nijmegen maakte
men bewust gebruik van een
bestaande ruïne. Het landschapspark
met de kapellen is zelf een monument
van geschiedenis en kunst en daarom
terecht geclasseerd als beschermd
Rijksmonument. De uitvoering van de
herbouwplannen impliceert een grove
aantasting van de bouwkundige resten
en een vernietiging van het roman
tisch landschapspark, dat immers
van zijn verwijzingen wordt beroofd.
Bovendien maakt het Valkhof deel uit
van het Beschermd Stadsgezicht
Benedenstad.
Het Valkhof is in archeologisch
opzicht het Troje van Nijmegen. Hier
ligt de kiemcel van de stad; achtereen
volgens vestigden zich hier prehistori
sche stammen, Kelten, Romeinen en
Bataven, Merovingers, Karolingers,
Ottonen, Saliërs en Staufen, die allen
hun sporen achterlieten. Het Valkhof
is daarom met reden aangewezen als
beschermd archeologisch monument.
Weliswaar schrijft het herbouwplan
de deskundige opgraving van alle
archeologische resten voor, maar men
realiseert zich niet dat dit gelijktijdig
de vernietiging ervan betekent. Het
bodemarchief kan immers slechts
eenmaal 'gelezen' worden.
