De onzekere toekomst van Oud-Jakarta
Jakarta heeft nog onnoemelijk veel monumenten uit de Nederlandse tijd.
Vele zijn sinds de onafhankelijkheid gerestaureerd, maar vele ook worden
ernstig in hun voortbestaan bedreigd. Eeuwenoude gebouwen met grote
architectonische waarde en een historie van duizelingwekkende omvang
dreigen het loodje te leggen en dat doet pijn.
BERT FRANSSEN
>8* rj.
ygy 'i,i
Hl Gè.I
Hoenderpasarbrug in Jakarta,
Foto's Bert Franssen,
Een bezoek aan de Kota, de oude
Hollandse wijk in Jakarta - mijn hele
dikke reisgids was er zuinigjes over -
wijdde er niet veel woorden aan. En
inderdaad, toen ik vijf jaar geleden
voor het eerst langs de Kali Besar liep,
de enige stadsgracht die de Kota nog
kent, overviel me het gevoel van
teleurstelling waarmee ik al rekening
gehouden had. Je zocht naar een
stukje historische allure en vond het
met veel moeite. Veel haveloze,
ernstig vervallen gebouwen aan weers
kanten, de sjieke woonbuurt die hier
eens was, leek voorgoed verleden tijd.
Het kostte de nodige fantasie om je
voor de geest te halen dat Jan Pieters
zoon Coen hier in 1619 zijn laaghartige
aanval had uitgeoefend, waardoor de
VOC de stad in handen kon nemen.
De Kali zelf was (en is) een vies, stin
kend kanaal, voor een deel bedekt met
afval, zonder functie als afwatering of
voor de scheepvaart en afgesloten van
de zee. Klachten over hondepoep in
Breda krijgen hier het juiste perspec
tief. Er zat vijf jaar geleden ook niet
veel fut meer in de Kali Besar als straat.
Het leven begon pas na de ophaal
brug, verderop, op de vismarkt of bij
de haven. Langs de Kali zelf liep je
over trottoirs van modderig zand. De
gevels stonden er slecht bij. Eigenaars
van historische panden hadden voor htm
gevels een glazen vlies opgetrokken.
Kali Besar autovrij?
Sinds enkele jaren is er echter grote
vooruitgang geboekt. Architect Budi
Liem heeft hier baanbrekend werk
verricht. Vele glazen gevels werden
afgepeld. Er werden palmbomen
geplant en mooie trottoirs gelegd
langs de hele Kali, die nu een van de
sfeervolste flaneerstraten van de stad
is. Ik zie er aardig wat mensen rondlo
pen, er spelen kinderen, de straathan
del floreert. Straks komt er misschien
een (brug)verbinding van de Kali met
het Taman Fatahillah, het oude stad
huisplein van Batavia, er zijn in elk
geval plannen voor. Daarnaast zou
de Kali Besar op den duur autovrij
worden. Dat alles neemt niet weg dat
er nog veel verwaarloosde tot ernstig
verwaarloosde panden zijn.
De Kota valt samen met het ommuur
de Batavia uit de tijd van de VOC, en
heeft een rechthoekig stratenpatroon,
sterk verschillend van de omringende
wijken. Het is gebaseerd op de idee
van de ideale stad van Simon Stevin. De
Kota is gebouwd voor de uit Europa
afkomstige bevolking. De huizen en
gebouwen dateren voor het grootste
deel nog uit de koloniale tijd. De
Hollandse renaissance-bouwstijl werd
sinds de 17de eeuw geleidelijk vervan-,
gen door de classicistische barok. De
architectuur van het woonhuis was
aanvankelijk typisch Hollands, volko
men ongeschikt voor de tropen, wat
de bouwmeesters na verloop van tijd
ook wel inzagen. Ze draaiden de dak-
nok in de breedterichting van het huis
en maakten daarbij het dak zo breed,
dat aan voor- en achtergevel een afdak
ontstond, de zogenaamde uitsteker.
Een voorbeeld biedt de statige Toko
Merah, Kali Besar Barat nrs. 9 en 11
Werd het exterieur bewust sober
gehouden - je moest je rijkdom vooral
niet uitdrukkelijk tonen - het interieur
was daarentegen rijk. Je treft er vaak
traditioneel-ambachtelijke Chinese
motieven aan, in felle kleuren rood,
goud en zwart, zoals in Zuid China
gebruikelijk was: decoraties werden
namelijk veelal door Voorindische en
Chinese ambachtslieden uitgevoerd.
Invloeden waren er trouwens over en
weer. Zo werd het onder Chinezen
populair huizen te laten bouwen in
Hollandse stijl, met top- of trapgevels.
Hollandse ophaalbrug
Aan het einde van de Kali Besar zorgt
de Hoenderpasarbrug (Jembatan Kota)
voor een bijna dramatisch accent. Het
is een echte Hollandse ophaalbrug, de
laatste in Jakarta, uit het begin van de
19de eeuw, thans beschermd door de
gemeente, zoals een wanstaltig bord te
kennen geeft. Een echt levend monu
ment is het helaas niet meer, want het
verkeer mag er niet over, zelfs voet
gangers niet. Bij deze brug werd in
de 17de en 18de eeuw de groente- en
hoendermarkt gehouden. In 1937 had
de gemeente de afbraakplannen al
klaar liggen, toen enkele particulieren
op het laatste moment het geld voor
een broodnodige restauratie bijeen
wisten te brengen, zodat een van de
27
