Echt, namaak, kitsch of niets
Laat Deventer discussie over Bergpoort hervatten
Over de hele wereld bevinden zich kunstwerken ver van hun oorspronkelijke
plaats. We kennen allemaal wijlen de Griekse minister van cultuur Mellina
Mercouri, die vanaf het Partenon te Athene tevergeefs riep om teruggave van
de beroemde Elgin Marbles.
Zo ook verdween het prachtige Bossche oxaal richting Victoria &Albert
Museum in London, zij het dat dit door Nederland gewoonweg werd verkocht.
Dichter bij huis spelen deze problemen ook. Deventer zou eigenlijk graag de
Bergpoort, opgesteld in de tuin van het Rijksmuseum en genageld aan de
Groninger Heerepoort, binnen haar veste terugzien. Of zou men het met
een replica willen doen De gevolgen van het roerend maken van onroerende
monumenten. Hierbij het Deventer voorbeeld om de discussie weer eens aan te
wakkeren.
ANNE-MARIE TEN CATE
Tekening van mogelijke reconstructie van de Buiten Bergpoort in Deventer, (tekening A.H.J. Meijer).
Voorgeschiedenis
De vestingstad Deventer werd aan
het eind van de 16de eeuw door prins
Maurits gemoderniseerd. Een nieuwe
vestinggracht, de huidige singels, en
nieuwe stadswallen werden gegraven.
Voor ontwerp en uitvoering van een
nieuwe poort werd de beroemde
Amsterdamse beeldhouwer Hendrick
de Keyser aangetrokken, die zich liet
inspireren door Vignola. De
Buitenbergpoort - zo heet de poort
officieel - dateert uit 1619. Als voor
beeld diende de Romeinse
Triomfboog: de Are van Titus op het
Forum Romanum. De poort werd
opgebouwd uit natuursteen in combi
natie met rode baksteen en had
vroeger een spits zadeldak. Het
indrukwekkendste deel is het reliëf
met het stadswapen van Deventer,
geflankeerd door twee wachters.
Bij het slechten van de wallen, eind
vorige eeuw, werd de poort afgebro
ken en bij opbod verkocht, want de
stad had geld nodig. Aannemer
Beltm,an kocht het geheel voor 700
gulden. En omdat hij tevens steenhou
wer van beroep was, werd de poort
heel zorgvuldig ontmanteld.
De verkoop kwam 's lands eerste
'monumentenzorger' Victor de Stuers
ter ore, die de sloop tevergeefs had
proberen te voorkomen. Hij kwam
met P.J.H.Cuypers -druk bezig met
de bouw van het Rijksmuseum- naar
Deventer. Zij kochten de restanten
van de poort van Beltman en lieten het
geheel naar Amsterdam vervoeren. De
restanten werden samen met die van
de Groninger Heerepoort aaneen-
gemetseld en in de tuin van het
Rijksmuseum opgesteld. In feite
zijn het slechts fagades.
Restitutie
Het Rijksmuseum werd zoals gezegd
regelmatig door Groningen en
Deventer verzocht om teruggave van
hun poorten. 'Dossiers in het archief
van het Rijksmuseum getuigen van
chauvinistische retoriek van plaatse
lijke politici, die zich met de oude
entree tot hun stad willen 'profileren'.
Zo was de Heerepoort vaak thema en
signaal van komkommertijd', zegt
directeur Van Os in de opstellenbun
del ter ere van W.R.H. Koops bij zijn
afscheid als bibliothecaris aan RUG.
(1990).In hetzelfde artikel geeft hij
twee redenen waarom de poorten niet
terug kunnen. Allereerst: zoals de
poorten in de tuin van het Rijksmuseum
staan, hebben ze er nimmer uit gezien,
waaraan hij toevoegt dat slechts de
fagade van de Bergpoort gaaf is. En hij
17
