Interieur van de Korenbeurs in jaren '70, toen de
hal nog in gebruik was bij de graanhandel
(foto Centrale Fotodienst RU Groningen).
ijzer toepassen voor nieuwe bouwty
pes met een utilitair karakter als
spoorwegstations, markthallen,
fabriekshallen, beursgebouwen,
watertorens en tentoonstellingsge
bouwen.
De Groninger Korenbeurs is één van
de meest spectaculaire voorbeelden in
Nederland van gebouwen met een
gietijzerconstructie. Het gebouw is in
1862-1865 gebouwd op de plaats van
een veel te klein geworden gebouw uit
1825. Dit gebouwtje bepaalde de
plaats van het huidige gebouw. De
ligging in het hart van de stad aan een
van de hoofdpleinen voor het koor van
de middeleeuwse A-kerk onderstreept
het prestige van de negentiende eeuwse
graanhandel. De ontwerper van het
gebouw was de stadsbouwmeester van
Groningen, J.G. van Beusekom (1825-
1881), die eerder als opzichter bij de
Waterstaat in Limburg werkzaam was.
Het gebouw is een merkwaardig feno
meen doordat het conservatisme en
technische vooruitgang in zich
verenigt.
Achter de rond 1860 al uit de mode
geraakte monumentale neo-classicisti-
sche voorbouw met zuilenportiek en
fronton aan de kant van de Vismarkt
ligt de langgerekte beurshal die half
rond is beëindigd als tegenhanger van
het koor van de achterliggende A-
kerk. Hoe beide bouwdelen harmoni
eus met elkaar te verbinden en op
elkaar aan te laten sluiten, was dan
ook de moeilijkste opgave voor de
architect.
Uitgangspunten voor de bouw
Voor het keuren van de kleur van de
graanmonsters was toetreding van
voldoende daglicht een eerste vereiste.
Daarnaast hechtten de graanhandela
ren er veel belang aan dat de hal over
dekt zou worden. Dit in tegenstelling
tot de twee voorgangers van het
gebouw en voorbeelden elders in
Nederland (de Rotterdamse beurs en
de Beurs van Zocher in Amsterdam) die
alle een onoverdekte binnenplaats
hadden en niet aan de eisen van de tijd
voldeden. De keuze voor een al dan
niet overdekt gebouw leverde veel
stof tot discussie op met de bouw
meester en in de gemeenteraadscom
missies.
Dit resulteerde in de karakteristieke
transparante ijzerconstructie voor de
beurshal met hoge glazen en gietijze
ren ramen boven een omlopende
bakstenen laagbouw. De lage zijmuren
van de hal dragen met de spanten het
dak van de zijbeuken, waarboven het
verhoogde middenschip oprijst.
De bijna 50 meter lange hal is
geconstrueerd door middel van twee
maal 14 gietijzeren kolommen. De
zijbeuken en het middenschip hebben
een kap die gesteund wordt door giet
ijzeren dakspanten. Deze hebben een
gebogen vorm gekregen om de buig-
spanningen beter te kunnen opvangen.
De kapconstructie boven het midden
schip is samengesteld uit Polonceau-
spanten.
Wat opvalt als men de hal binnen
komt, is de enorme ruimtelijkheid en
transparantheid. Het enige decora
tieve element aan de hal zijn de gietij
zeren kapitelen waarin een
Mercuriusstaf is verwerkt als symbool
van de handel. Voor de rest heeft de
hal een zuiver functioneel karakter.
Zink en gietijzer
Een van de belangrijke voordelen van
de nieuwe materialen als zink en giet
ijzer is dat zij als industrieprodukten in
geprefabriceerde elementen konden
worden geleverd. Ijzergieterijen
prezen hun produkten aan in catalogi
waaruit men een keuze kon maken. Al
het ijzerwerk voor de Korenbeurs
werd gefabriceerd door de Groninger
Ijzer- en Metaalgieterij, gevestigd in
het Lutkenieuwstraatje op een steen
worp afstand. Dit bedrijf, dat vrij kort
heeft bestaan, was de eerste gieterij in
de provincie Groningen. De montage
van de verschillende ijzeren onder
delen als kolommen en spanten
verliep tijdens de bouw uiterst moei
zaam. Veel kolommen werden afge
keurd en moesten opnieuw worden
gegoten, waardoor forse vertraging
ontstond.
Ook het gebrek aan ervaren opzichters
bij de montage van een dergelijk grote
constructie speelde parten; personeel
van een grote ijzergieterij, de firma
Enthoven uit Den Haag werd inge
schakeld om bij de bouw assistentie te
verlenen. Dezelfde firma heeft ook de
drie beelden ontworpen en gegoten
die de zuilenportiek van de voorbouw
sieren: de beelden zijn van gegoten
zink en stellen goden voor uit de klas
sieke oudheid: Ceres (godin van de
landbouw) en Neptunus (god van de
zeevaart) aan weerszijden van de
ingang en Mercurius (god van de
handel) op de nok van het driehoekige
fronton. Zij symboliseren de drie
pijlers waarop de nijverheid en
welvaart van Groningen gestoeld
waren.
Het functionele karakter van de hal
bleek uitermate geschikt om het
gebouw ook voor andere doeleinden
te gebruiken. Immers, alleen op
dinsdag en vrijdag werd verhandeld en
later alleen nog - tot op de dag van
vandaag - op dinsdag.
Nog geen goede bestemming
De Korenbeurs heeft alle conjunctu
rele schommelingen en ontwikkelin
gen in de landbouw overleefd. Eind
jaren zestig zijn er serieuze plannen
geweest om het gebouw te slopen.
Erkenning van de unieke kwaliteit van
het ontwerp en veranderde inzichten
in waardering voor de negentiende
eeuwse architectuur hebben de
Korenbeurs voor sloop behoed. Het
gebouw staat sinds 1970 op de rijks
monumentenlijst.
Met de plannen uit de jaren '80 om in
de hal een verswarenmarkt te vestigen,
is het minder goed verlopen. Thans
biedt het gebouw nog onderdak aan
een verzameling kleinschalige winke
leenheden maar ook hiermee heeft de
hal geen zinvolle bestemming gevon
den, die past bij de allure van dit
bijzondere gebouw.
drs. Rita Overbeek is werkzaam bij de
afdeling Bouwtoezicht ir Monumenten
Dienst RO/EZ Gem.eente Groningen.
