De trots van Haarlem'
Exposities tonen 750 jaar stadspromotie
Het is dit jaar 750jaar geleden dat Haarlem zijn stadsrechten kreeg van de
Hollandse graaf Willem II. Dat feit in heel Nederland bekend makenzou in
lijn zijn met het beleid van de Haarlemse stadsoverheid in vroeger eeuwen.
Want in zijn geschiedenis deed die er alles aan om Haarlem te promoten als
centrum van cultuur en economie. En terecht natuurlijk, want Haarlem is
tenslotte de stad die ons de boekdrukkunst schonk via de persoon van Laurens
Janszoon Coster. Dat menen althans alle echte Haarlemmers. De promotie
van deze stad in beeldende kunst door de eeuwen heen, is het onderwerp van
twee tentoonstellingen in deze stad. De eerste in het Frans Halsmuseum, een
tweede in het Teylers Museum.
ANTON VAN RENSSEN
De Haarlemse overheden trachtten
door de stad te promoten, buiten
staanders te overtuigen van Haarlems
grootheid. Vooral om zich te onder
scheiden van het nabijgelegen econo
misch centrum Amsterdam en van het
wetenschappelijk centrum Leiden.
Daarnaast diende de promotie van de
stad om de onderlinge meningsver
schillen in Haarlem toe te dekken.
Opvallend is dat deze vorm van stads
promotie ook na de eenwording van
Nederland door gaat tot aan het einde
van de 19de eeuw.
Roemrucht
De promotiemiddelen bij uitstek
waarmee steden tegen elkaar opboden,
waren stedegedichten en stadsbe
schrijvingen. Maar ook in architectuur,
teken- en schilderkunst, grafiek en
kunstnijverheid klonk Haarlems roem.
Onderwerpen die daarin steevast naar
voren komen, zijn het stads- en land-
schapsschoon, de bloeiende economie
en de rijke cultuur naast uiteraard de
vele belangrijke Haarlemmers en de
roemruchte historie van de stad. Het
zijn stuk voor stuk motieven die
stammen uit de klassieke tratitie
van heldenverhalen en stedenroem.
Die stedenroem kwam onder andere
tot uiting in de bouw van de Sint
Bavokerk met zijn fameuze orgel en
zijn beroemde klokken. Het kwam
ook tot uiting in de schilderijen van
kunstenaars die door de stadsoverheid
werden ingehuurd, zoals Anthonie
Waterloo (1609-1690), Gerrit Berkheyde
(1638-1698), Jan van Kessel (1641-
1680), Wy brand Hendriks 1744-1831
en Johannes R. Jelgerhuis (1770-1836).
In het het Frans Halsmuseum zijn
onder ander schilderijen te zien van
deze kunstenaars.
Prenten
Maar de tentoonstelling is verdeeld
over twee museums. Het Teylers
Museum toont de Haarlemse promo
tiestukken die ooit op papier of in druk
zijn verschenen: tekeningen, prenten en
gravuren. In het Frans Halsmuseum
zijn naast de schilderijen ook wand
tapijten en kunsmijverheid te zien. In
het Teylers Museum is de tentoonstel
ling te zien in de eerste schilderijenzaal.
In het Frans Halsmuseum beslaat de
tentoonstelling alle zalen van het
museum. Beide tentoonstellingen
zijn te zien van 21 mei tót en met
3 september 1995.
Tegelijkertijd worden in de
afdeling moderne kunst van het Frans
Halsmuseum, de resultaten geëxposeerd
van een foto-opdracht. De opdracht
maakte deel uit van het project 'De
Trots van Haarlem'. Samen met de
Stichting Nederlands Foto-
Grafisch Centum uit Haarlem, nam
het Frans Halsmuseum het initiatief
voor deze opdracht in het kader van
750 jaar Haarlem. Het themaervan
sluit aan bij de tentoonstellingen over
de traditie van Haarlemse 'stedentrots'
en promotie.
Mensen
De opdracht werd toegekend aan
de drie Haarlemse fotografen Henze
Boekhout, Machiel Botman en Piet. van
Leeuwen. Zij geven in hun foto's een
hedendaagse, maar onderling totaal
verschillende visie op Haarlem.
Machiel Botman werkte de oprdracht
uit in een aantal zwart-wit portretten
van 'Haarlemmers' in de vorm van
twee- en drieluiken. Want: 'Een stad
bestaat niet zonder de aanwezigheid
van mensen', zoals hij in een toelich
ting bij zijn foto's zegt.
De foto's van Flenze Boekhout laten
Haarlem gewoon zien zoals het nu is.
Een jaar lang fotografeerde Henze zijn
stad. De kleurenfoto's die op de expo
sitie te zien zijn, dragen dan ook geen
titels - het is de stad Haarlem - maar
data. Piet van Leeuwen geeft een
persoonlijk commentaar op de
geschiedenis van Haarlem en de schil
derkunst. Daarvoor legde hij in zijn
foto's markante Haarlemse gebouwen
vast, maar ook historische personen,
plekken en gebeurtenissen. De resul
taten van de opdracht zijn in het Frans
Halsmuseum te zien tot en met
8 oktober 1995.
Bij de tentoonstelling verschijnt
een rijk geïllustreerd boek met 130
illustraties en beschrijvingen van de
belangrijkste te exposeren voorwerpen
en met essays op deelgebieden van de
tentoonstelling. Het boek kost onge
veer 45 gulden en krijgt een oncon
ventionele vormgeving.
De Waag en de Damstraat te Haarlem, 1813. Schilderij van Wybrand Hendriks (1744-1813).
Anton van Renssen. is free-lance journalist
te Amerfoort
