m
wegens al te veel geïncasseerde
tegenslagen, is helemaal niet blij
bij het vernemen van zulke plannen.
Nieuwbouw in historische binnen
steden wordt zelden in grote stijl
uitgevoerd, er zijn heel dikwijls
verminkingen.
Het complex werd in 1871 en de
huidige eeuw wel tien keer uitgebreid
maar steeds kon daarbij het
Middeleeuwse stratenpatroon onge
havend blijven. Nu is daarvan echter
geen sprake.
Illegale sloop
Er is in deze Haarlemse affaire nog
veel meer om je druk over te maken.
Over de illegale sloop van het
Enschedé-complex bijvoorbeeld.
Toen de firma Enschedé in 1987
besloot te verhuizen, kocht de
gemeente Haarlem de grond voor 8,2
miljoen gulden. Ze vergat echter na te
gaan of er een schone grond-verklaring
was. Maar de bodem bleek sterk
vervuild en het bleek vele miljoenen te
kosten om de bodem te saneren. De
gemeente nam zich daarom voor het
terrein deels commercieel te ontwik
kelen; het moest voldoende rende
ment opleveren.
In 1992 besloot B en W het grootste
deel van de voormalige drukkerij te
slopen, waarna onmiddellijk tot de
sloop werd overgaan. Een illegale
daad. Want het gebied waarin de
drukkerij lag, was aangewezen tot
beschermd stadsgezicht. Om tot sloop
over te kunnen gaan had B en W eerst
een vergunning moeten vragen aan....
B en W. Op het eerste gezicht een
louter formele kwestie dus. Toch zit
er meer aan vast. Want de aanvraag
om zo'n vergunning te krijgen, had
gepubliceerd moeten worden. En
omdat zulks achterwege bleef, was
niemand van de sloopplannen op de
hoogte. Ook een verplichte openbare
hoorzitting en zelfs een advies van de
gemeentelijke monumentencommis
sie bleven daardoor achterwege.
Ruim twintig Haarlemse stichtingen,
verenigingen en particulieren hebben
het gerechtshof in Amsterdam enkele
maanden geleden dan ook gevraagd de
gemeente te vervolgen wegens over
treding van de Monumentenwet.
Maar dat zal het Enschedé-complex
niet op zijn plaats terugzetten.
Te hoog en te massaal
De nieuwbouwplannen van de
■gemeente verkeren intussen in een
vergevorderd stadium. De gemeente is
in zee gegaan met projectontwikkelaar
MBO. De Spanjaard Joan Busquets
heeft een stedebouwkundig plan
vervaardigd - een stedebouwkundige
van naam, die in Barcelona ervaring
opdeed met grote projecten. Binnen
zijn ontwerp heeft inmiddels archi-
tectejeanne Dekkers in opdracht van
de Rijksgebouwendienst een 27 meter
hoge rechtbank geschetst, die aan de
Damstraat moet verrijzen. Hans van
Beek (PRO), door MBO binnenge
haald, tekende verder een nieuwe
schouwburg. Zijn hun ontwerpen
mooi of lelijk? J. A.L.Lourijsen, tech
nisch adviseur van Heemschut in
Noord-Holland, zegt: 'Geen enkele
architect, ook de beste niet, kan binnen
de gestelde voorwaarden een goed
plan leveren.'
Heemschut vindt de nieuwbouw te
hoog en te massaal. Wandelend over
de Damstraat vanaf het Spaarne zal de
nieuwe rechtbank het zicht op de
Oude Bavo voor een deel blokkeren.
Dat vindt de Schoonheidscommissie
ook. De rechtbank wordt 2 7 meter,
waarbij 4 meter voor liftopbouwen
e.d. opgeteld kan worden - de dakgoot
van de Grote Kerk zit op 29 meter. De
toneeltoren van de schouwburg komt
op 25 meter. Dat is volgens Heemschut
ook nog te hoog.
Heemschut moet ook niets hebben van
het massale karakter van de plannen.
De architectuur van de binnenstad is
uitgesproken kleinschalig en knus.
De geleidelijke uitbreidingen van het
Enschedé-complex volgden nog het
middeleeuwse stratenpatroon, het
plan van Busquets breekt met dat
verleden. Verder komt er een parkeer
garage aan de voet van monumenten
aan het Spaarne en het begin van de
Damstraat. De zichdijn van het
Spaarne naar de Bavo wordt dus
verder verstoord door bij de parkeer
garage horende zaken als hellingbaan
en grote gaten. De grootste rariteit in
het bestemmingsplan is de mogelijk
heid van een loopbrug over de
Damstraat heen van de rechtbank
naar de geplande parkeergarage. De
verantwoordelijke wethouder Schouten
zegt - zie het interview met hem -
'zeer gelukkig' te zijn als de loopbrug
geschrapt zou kunnen worden.
Aan de Damstraat moet volgens
Joan Busquets een open plein komen,
waaraan alle ingangen van de te
creëren openbare gebouwen zijn
gelegen. In plaats van de voormalige
gesloten gevelwand in de Damstraat
ontstaat daardoor een grote opening.
(Aan de overkant van deze straat heeft
inmiddels ook een doorbraak plaats
gevonden, zodat het plein voortgezet
zou kunnen worden aan de andere
kant, maar dat gaat waarschijnlijk niet
door, zie het interview). Waarom een
open plein, vraagt Heemschut zich af.
'Met de Grote Markt en de (dan) auto
vrije Oude Groenmarkt, alsmede de
Riviervismarkt en de Spaarne-oevers,
zijn er reeds veel interessante ruimten
rond de Oude Kerk.' Aldus
Heemschuts reactie van 15 december
1994 op het concept-bestemmings
plan voor De Appelaar - de prozaïsche
naam van het nieuwbouwplan.
Tegenstand
Naarmate de plannen concreter
werden, ontwikkelde zich heftige
ft,
*1'
tegenstand. Volgens technisch advi
seur Lourijsen waren zelfs de betrok
ken ambtenaren in hun hart tegen de
plannen. 'In een nota noemden
ambtenaren het plan onaanvaardbaar.
Het was een geheime nota, die door B
en W is vernietigd. Deze trekken zich
trouwens van niemand iets aan. Hun
eigen welstandscommissie, de aanwij
zing tot beschermd stadsgezicht,
Monumentenzorg: er wordt niet naar
geluisterd.'
Dat neemt niet weg dat de gemeente
raad in 1992 met de nieuwbouwplan
nen akkoord ging. Zij het met hangen
en wurgen: CDA, VVD en D66 waren
vóór, de rest, waaronder de PvdA,
tegen. Het verschil bedroeg één stem.
Pas onlangs bleek dat de toenmalige
D66-wethouder Paul Marselje vanwege
zijn standpunt over het Enschedé-
complex door zijn collega's gedwon
gen werd om af te treden. Lourijsen:
'Marselje wilde een publieke discussie
over het Enschedécomplex. Dat werd
hem door zijn collega's van B en W
niet in dank afgenomen. Er is druk
op hem uitgeoefend om op te stappen.
Zijn eigen fractie heeft hem ook laten
vallen.' Marselje werd opgevolgd door
zijn partijgenoot Schouten, de huidige
wethouder. In zijn elders in dit blad
geciteerde commentaar zegt Schouten
dat Marselje aftrad omdat hij 'niet in
staat was het project in overeenstem
ming met raadsbesluiten van de grond
te krijgen. Hij had onvoldoende slag
kracht.' Schouten vindt overigens dat
'beter in een vroeg stadium een vorm
van raadpleging met de stad gehouden
had kunnen worden.'
Haarlem heeft al vele jaren een echte
stadsarchitect, die móet waken over de
kwaliteit van de stad. Een waarborg
tegen verminking van de historische
binnenstad? Twee voormalige stadsar
chitecten hebben zich in elk geval
tégen de plannen uitgesproken. Dat
zijn N. Andriessen. en prof. Wiek Röling.
Andriessen zegt in Het Parool: 'Er
past gewoon geen theater op dat
kleine stukje grond.'
'Wat is te hoog? De Bavo is te hoog.'
En wat is de mening van de laatste,
inmiddels vertrokken stadsarchitect
Thijs Asselbergs, die overigens nog wel
betrokken is bij de invulling van
de openbare ruimte in de plannen. Hij
zegt: 'Ik vind het een goed plan. Het is
buitengewoon zorgvuldig ingepast in
de historische context. Maar het is
door het publieke debat naar de prul
lenbak verwezen. Het is fascinerend,
dat mensen op basis van tekeningen
hun meningen hebben kunnen geven.
Dit heeft meer met stemmingmakerij
te maken. Ik wijt het aan slechte
communicatie.'
Maar vindt u de gebouwen in de
plannen niet te hoog? 'Wat is te hoog?
De Bavo is te hoog.'
17
