Hoge Spoorbrug te Zwolle, 1883-1993
Zwolle is een stad met veel bijzondere monumenten. De middeleeuwse kerken
de neo-gotische statenzaal van architect Van Lokhorst, maar ook de ontwerpen
vanj. G. Wiebenga zijn tot ver buiten de stad bekend.
Een heel apart monument is te vinden aan de Van Kamebeekstraat, 200 m.eter
ten oosten van het station. Daar is in 1883 de Hoge Spoorbrug gebouwd, een
brug van een type zoals er maar één bewaard is gebleven.
tepa
J.J. DE JONG
DDOOO 3
BGGlfBou
De Hoge Spoorbrug vóór de restauratie, (foto
Fons Brasser).
In 1875 werd besloten de spoorlijn
Zwolle-Almelo aan te leggen. Dit
betekende een verdubbeling van de
spoorbreedte ter plaatse van de
Schellerweg, een veelgebruikte route
van handelaren, veeboeren en burgers.
De gemeente onderhandelde met de
staatsspoorwegen over de aanleg van
een rijbrug, dus ook geschikt voor
voertuigen. De brug werd door de
commissie die de aanleg begeleidde als
veel te gevaarlijk beoordeeld. Immers
paarden zouden subiet op hol slaan als
er een stoomtrein onder hen door reed
en ongelukken met andere passanten
zouden niet uit kunnen blijven.
De volgende zet van B W was om
een tunnel te vragen. De commissie
rilde van deze gedachte en wees op de
duisternis en onveiligheid in een
tunnel van ca. 120 meter lengte en ook
nog op de problemen met het grond
water. Gelet op de tunnels die toen al
her en der in aanbouw waren, nogal
vage argumenten, zoals ook enkele
Zwolse raadsleden opmerkten.
Uiteindelijk is overeengekomen een
brug te bouwen voor voetgangers,
handkarren en vee zoals op het bestek
is aangegeven.
Paulibruggen
De Hoge Spoorbrug is een zgn.
Paulibrug. Pauli was een Duitse inge
nieur die trachtte een vakwerkspant zo
te construeren dat de krachten in de
onder- en bovenrand over de volle
lengte gelijk waren. Door zo'n
constructie zouden onder- en
bovenrand even dik kunnen zijn.
Het gevolg is dat het mogelijk was
hele ranke constructies te ontwerpen.
En dat is precies wat gebeurde. Deze
Paulibruggen kregen door de gebogen
randen het aanzien van een lens of,
volgens sommigen, een visbuik. Er
wordt dan ook wel gesproken van
lensliggers of visbuikliggers.
Omdat het zulke fragiele constructies
lijken, zijn deze bruggen al vaak het
onderwerp van boeken geweest.
Beroemde spoorbruggen in Engeland
en Duitsland, zoals die over de Tamar
in Saltash uit 1859, en de spoorweg
brug over de Elbe in Hamburg uit
1869, zien er spectaculair uit. Het zijn
dan ook bruggen met een overspan
ning van maar liefst 139 meter.
Er zijn ongeveer 20 Paulibruggen
voor de spoorwegen gebouwd.
Daarnaast zijn er 2 Paulibruggen
bekend die voor voetgangers zijn
gebouwd, namelijk de Schlütersteg
in Berlijn uit 1891 en de Zwolse
Hoge Spoorbrug. De Berlijnse brug
is in 1944 vernietigd, zodat de Hoge
Spoorbrug het predikaat 'uniek'
verdient. De brug bestaat uit 3 lenslig
gers die ieder 35,80 meter overspan
nen. De hoofdliggers zijn opgelegd
op gietijzeren stoelen en op de einden
zijn ze beweegbaar uitgevoerd met
rolopleggingen die rusten op bakste
nen landhoofden. Deze landhoofden
hebben natuurstenen hoekblokken en
geprofileerde waterlijsten.
Het is merkwaardig dat zich in de
bovenrand van weiijzer telmerken
bevinden alsof het een houten construc
tie is. Deze telmerken geven steeds de
plaats van de verticale verbindingen
aan. De brug heeft een eikenhouten
bruggedek met in het midden een
leuning om het verkeer gescheiden
te houden.
De brug kostte uiteindelijk f 39.150,—
exclusief de opritten en landhoofden
die voor rekening van de gemeente
kwamen.
Wijzigingen
Inde 110 jaar van zijn bestaan zijner
onderdelen van de brug gewijzigd. De
middenleuning is al begin deze eeuw
verwijderd, de jukken zijn t.g.v. de
electrificatie van het spoor verhoogd
en de vorm van de opritten is gewij
zigd. Tenslotte is bij de restauratie van
1993 gekozen voor een blauwe kleur
die voor enkelen even wennen was.
De restauratie
Voordat die blauwe kleur geverfd kon
worden is uitgebreid gediscussieerd
over de toekomst van de brug. In 1984
ontstond het idee om er ter plaatse van
de brug een tunnel te bouwen voor
bussen en langzaam verkeer. Zo'n
tunnel zou de brug overbodig maken
en omdat er vaak twijfels zijn bij tech
nici over de kwaliteit van 100 jaar oud
30
