het door, rijdend op de Al, de afslag
Apeldoorn/Hoenderlo in de richting
Apeldoorn te nemen. Direct na de
afslag wijst een bord in de richting
Hoog Buurlo/Radio Kootwijk. Wie
vanaf de ingang de slagboom passeert
(het bord aan de kant van de weg geeft
aan: Radio Kootwijk gem. Apeldoorn)
en op het gebouw toe loopt ervaart de
heel duidelijk uitstraling ervan. Het
lijkt warempel wel of de radiogolven
vanuit het gebouw komen en de lucht
doorklieven.
Magisch gebouw
Ook anderen treft de magie van het
gebouw, dat de vorm heeft van een
grote kerk. Zoals de tekenleraar en
kunstenaar Leo Verbruggen (47) uit
Koedijk (gem. Alkmaar), die aquarel
len en acrylschilderingen van het
radiostation maakte en tijdens de
openstelling van het radiostation op
de jongste Open Monumentendag in
het gebouw een expositie had.
Verbruggen over zijn fascinatie voor
Luthmann's creatie: 'Ik ben al vaker
geïnspireerd geraakt door architec-
tuur.Ik zag al weer een aantal jaren
geleden een afbeelding van het radio
station in een boek en toen wist ik dat
ik er heen moest. Het gebouw heeft
een hele sterke uitstraling, misschien
ook vanwege de geheimzinnige radio
signalen...' Verbruggen was eerder in
de ban van het theater Gooiland in
Hilversum, een ontwerp van Duiker.
Ook daar had hij een expositie van zijn
werkstukken.
De toren van het zendergebouw is
bijna dertig meter hoog. Daarachter
een zeven traveeën lang 'schip',
waarvan de steunberen schuin naar
binnen toe in de gevel verdwijnen.
Aan de achterzijde bevindt zich een
groot venster in de vorm van een
ronde boog met daarboven een
gegoten adelaar.
Luthmann was amper dertig toen hij
Versiering boven entree in stijl Amsterdamse School.
eerder was zonder veel vertoon het
radiostation Malabar in de buurt van
Bandoeng in gebruik genomen. Viér
jaar later kwam de radiotelefonie: in
1927 werden de eerste proefgesprek
ken met Bandung over en weer
gevoerd, een jaar later kwam het radi-
otelefonisch verkeer met Nederlands-
Indië tot stand.
'Hallo met Bandung'
Indië-gangers konden nu direct met
familie en vrienden in Nederland
spreken. Populair werd het liedje
'Hallo met Ban-doeng' van Willy
Derby. Iemand schreef in die tijd: 'Men
gevoelt een wonderlijke ontroering,
gemengd met dankbaarheid aan de
techniek, welke het mogelijk maakt
een afstand van 12.000 kilometer voor
de overbrenging van het geluid teniet
te doen.'
Daarvoor werd vroeger een langegolf-
zender met zes masten van 212 meter
lengte erom heen gebruikt.
In april 1945 richtten de terugtrek
kende Duitsers grote vernielingen
aan. Zo werden de zes masten van het
radiostation opgeblazen. Twee ervan
werden later weer opgezet. Maar door
de komst van satellieten verloor Radio
Kootwijk zijn oorspronkelijke functie.
De laatste mast werd in maart 1980
door de genie opgeblazen.
Tegenwoordig wordt het station vooral
gebruikt voor het kortegolfverkeer met
de scheepvaart (Scheveningen Radio).
Daarnaast zijn enkele diensten van
PTT-Telecom, zoals de dienst
Antennebouw en de dienst straal- en
satellietverbindingen, in het zender
dorp gevestigd.
Rijksmonumenten
Het radiostation zelf en de watertoren
staan sinds het midden van de jaren
tachtig op de rijksmonumentenlijst.
Het zendergebouw is ook nu nog een
fascinerend bouwwerk. Men bereikt
opdracht kreeg om het radiostation te
ontwerpen. Een duidelijk programma
van eisen voor de bouw was er niet.
Luthmann zelf in het Bouwkundig
Weekblad nr.78 1960): 'Ook hier was
het zoiets als van bouw nu maar een
waterdichte machinehal, vooral droog,
en een zendtoren, wij zetten er dan
onze apparatuur wel in. Hout en spij
kers mochten niet worden gebruikt,
gewapend beton leek het aangewezen
materiaal, daar dit goed bestand is
tegen de invloed van wisselstroom en
lage frequentie.'
In de architectuurgeschiedenis
wordt Luthmann nauwelijks genoemd,
wellicht ook omdat men het gebouw
vaak niet in een bepaalde stroming
wist te plaatsen. In het vooroorlogse
standaardwerk van de Italiaan Fanelli,
Moderne architectuur in Nederland
1900-1940, wordt Luthmann's creatie
wel besproken. Fanelli plaatst het
zenderstation in de latere fase van de
Watertoren.
Amsterdamse School en noemt verder
de invloed van Berlage. Ook in het
kersverse werk van de Amerikaanse
architect Joseph Buch, die van 1986 tot
1991 in Amsterdam woonde (Een eeuw
Nederlandse architectuur 1880-1990,
een uitgave van het Nederlands
Architectuur Instituut), heeft
Luthmann een plaatsje gekregen.
Buch legt een relatie met de werken
van de vermaarde Amerikaanse archi
tect Frank L. Wright. Ook wijst hij op
het sterk monumentale karakter van
het bouwwerk.
Het Radiostation Kootwijk is een jong
monument, dat je niet gemakkelijk
vergeet. Wie zich daar zelfvan wil
overtuigen heeft daar eens per jaar de
gelegenheid toe: het zenderdorp was
tot nu toe steeds geopend voor het
publiek op Open Monumentendag in
september.
Wibo Burgers isfree lance journalist te
Noordwijkerhout.
19
