Nederland wordt boombewuster
Nederland wordt boombewuster. Dat moet ook welwant de omstandigheden
waaronder bomen zich moeten handhaven, worden er niet beter op. De
Bomenstichting waakt over onze bomen. Dat deed zij de laatste jaren onder
meer door een inventarisatie van monumentale bomen en de uitgave van het
boek Monumentale bomen in Nederland.
BERT FRANSSEN
Dikke plataan uit 1850 aan Leidse Bosje in Amsterdam, (foto's Gerrit de Graaft)
Over het totale bomenbeleid van de
gemeente Tilburg heeft zij geen
oordeel. Maar dat het even volstrekt
heeft gefaald toen de beroemde linde
op de Heuvel in april werd gekapt,
staat voor Marjan van Elsland vast. Het
ging niet om zomaar een linde. Het
was de linde, waaraan Tilburg zijn
naam ondeent (tilia linde, burcht
heuvel). 'De gemeente wilde de linde
"wegschoffelen" om een herinrich
tingsplan te verwezenlijken. En zo
gaat het vaak. Bij stedehouwkundige
plannen leggen bomen nogal eens het
loodje. Er moest wel wat gebeuren aan
de linde. Ze was hol en gevaarlijk voor
passanten. Maar daarvoor hebben we
allerlei creatieve oplossingen. Als je de
linde één of twee meter boven de
grond afzaagt, loopt ze weer uit. De
Boom had desnoods door een stek
vervangen kunnen worden.' Toen de
boom in april gekapt werd, bleek zich
in het binnenste een springlevend jong
boompje te bevinden...
Marjan van Elsland is directeur van de
Bomenstichting, die zich onder andere
inzet voor het behoud van monumen
tale bomen. In 1985 begon de stich
ting met een landelijke inventarisatie,
die vijfjaar in beslag nam. Men telde
zo'n 8000 objecten. Daaraan werden er
in de loop der jaren 2000 toegevoegd.
Wat waren de criteria? Wanneer is
een boom een monumentale boom
Van Elsland: 'Een boom moet ouder
dan 50 jaar zijn. Verder zijn onze
criteria niet zo hard. Je kunt het een
beetje vergelijken met gebouwde
monumenten. Het gaat om bomen
met landelijke betekenis door hun
esthetische, cultuurhistorische,
natuurhistorische of dendrologische
waarde. Wij hebben de criteria met
opzet niet zo hard willen stellen. Ik zal
dat met een voorbeeld verduidelijken.
Een rode beuk in Purmerend komt
wèl op onze lijst. Maar eenzelfde
boom in Velp moet wel erg zijn best
doen om erop te komen. Want in die
plaats komen er wel 1000 voor, in
Purmerend misschien maar 3.'
Het was de opzet om tot een uitput
tende inventarisatie van monumentale
bomen te komen. Maar dat is in de
praktijk erg moeilijk. 'Onze mensen
hebben er hier en daar een over het
hoofd gezien,' zegt Marjan van
Elsland eerlijk. 'En het is ook eigenlijk
niet te voorkomen dat de criteria op
verschillende manieren geïnterpre
teerd worden. Maar ik heb de indruk
dat we langzamerhand aardig
compleet zijn.'
Bomenschouw
De Bomenstichting heeft al drie jaar
een bomenschouw in dienst. Deze
boomverzorgingsdeskundige gaat
3 dagen per week op pad. Hij gaat ter
plekke na of de geïnventariseerde
bomen er nog zijn, hoe hun conditie is
en of er iets gedaan moet worden. Hij
meldt zijn bevindingen aan de eige
naar van de boom, geeft eventueel
adressen van boomverzorgers en wijst
op de subsidiemogelijkheden. Als hij
in het huidige tempo blijft werken,
krijgt hij de bomen eenmaal in de
10 jaar onder ogen.
lepeziekte
Het monumentale bomenbestand
slinkt op sommige plaatsen snel. Een
van de belangrijkste oorzaken daarvan
is de gevreesde iepeziekte. 'Een hele
beroerde besmettelijke ziekte,' zegt ze.
Een schimmel, overgebracht door de
iepespintkever, is in staat een iep in
enkele weken te gronde te richten.
Helaas werd een aanvankelijk succes
vol beleid, waarbij het ministerie van
Landbouw de coördinatie van de iepe-
ziektebestrijding in handen had, in
1991 stopgezet. Vooral in de kustpro
vincies, Flevoland en de grote steden
gaan nu veel iepen dood. Een grote
verandering van het landschap is het
gevolg. Men spreekt al over het
verdwijnen van deze boom in delen
van het land. Slechts waar de ziektebe
strijding door een groep gemeenten
flink aangepakt wordt, is de situatie
gunstiger. Zoals in de regio
Amsterdam, waar men de ziekte rede
lijk onder controle heeft. Gelukkig
maar, want aan de Amsterdamse
grachten staan voornamelijk iepen.
Overigens heeft de suggestie om de
iepen te vervangen door linden, in de
hoofdstad tot nu toe weinig enthou
siasme teweeg kunnen brengen: de
linde zou de gratie van de iep missen,
heeft een groter blad waardoor de zon
niet zo mooi door de bladeren kan
spelen, en hangt ook niet zo mooi over
het water. 'De iep is een perfecte
stadsboom,' zegt Van Elsland. 'Mooi
transparant, waardoor het zicht op de
gevels behouden blijft en ze verdraagt
bovendien bijna alle omstandigheden.'
Een ander gevaar voor nogal wat
monumentale bomen: door het
onttrekken van grondwater, komen
hun wortels droog te staan. Dat gaat
zo snel, dat de wortels van oude
bomen geen kans zien er 'achteraan te
groeien'. Als het grondwater dieper
komt dan 2 meter, kun je het wel
vergeten.
Gemeentelijke inventarisaties
De Bomenstichting heeft haar inven
tarisatie naar alle gemeenten gestuurd
met de boodschap: dit zijn onze
monumentale bomen met landelijke
betekenis, wij kunnen zelf geen juri
dische bescherming bieden, maar
27
