De dood leeft weer
SS
Sinds kon m.ag de wijze waarop we afscheid nemen van onze overledenen en de
m.anier waarop we hen met een grafteken gedenken zich weer in hernieuwde
belangstelling verheugen. De samenleving lijkt te ontdekken dat het
wegmoffelen van de dood en al wat daarmee samenhangt ons niet de
gemoedsrust brengt die we nodig hebben om ons eigen leven zinvol voort te
zetten.
Nieuwe rituelen, een moderner, meer op de persoon van de overledene
afgestemd gedenkteken. Wat is denkbaar, wenselijk en mogelijk? De
Terebinthwijdde er op 18 september een symposium aan in de Haagse
Bethlehemkerk.
LEO VAN DERMEULE
een begraafplaats éisen dat het monu
ment absoluut veilig is en liefst tevens
enigszins onderhoudsvriendelijk. Als
aan al deze voorwaarden voldaan is
moet ook nog eens voorkomen worden
aanstoot te geven. Dat laatste lijkt
vrijwel onbegonnen werk. Wat de een
glimlachend accepteert als zijnde het
uitvloeisel van de laatste wilsbeschik
king van een medemens zal door de
ander als ontoelaatbaar worden
beschouwd. We zijn een klein volk
en in dit soort kwesties blijkt dat maar
weer eens. Het leven en laten leven
mag dan hoog in ons vaandel geschre
ven staan, zodra het om sex, dood of
religie gaat zijn we dat vaak maar al te
snel vergeten.
Cultuurhistoricus Wim Cappers
trachtte met zijn lezing over
Nederlandse grafmonumenten door
de eeuwen heen, 'Tussen bestieren en
versieren' wat licht in de duisternis te
brengen. Ook rond dood en begraven
is ons niets menselijks vreemd of te
vreemd. We hebben individueel
begraven en in groepen, we hebben
lijken verbrand of in de grond laten
zakken, begraven binnen en buiten
kerken, vrijwel anoniem of met kolos
sale praalgraven. Interessant was het te
vernemen hoe ook de kerk in dit alles
nogal eens bereid was met de kerkelijke
dogma's, in ruil voor geldelijk gewin,
de hand te lichten. In het verleden
variatie te over en dan slaat in onze
eeuw, zo lijkt het, de vervlakking toe.
Weinig variatie
Veel dodenakkers zijn verworden tot
rijen vrijwel identieke platte stenen,
waarop hooguit een naam en twee
jaartallen. Wat zijn hiervan de oorza
ken? Als we erin slagen die op te
sporen en te benoemen, moeten
we ons er dan maar bij neerleggen?
De tweede spreker, beeldend kunste
naar Huub Kortekaas vond van niet.
Kortekaas wenst de dood niet als het
einde maar veeleer als het begin van
een nieuw leven te zien. Een grafmo
nument kan daaraan uitdrukking
Renaissance monument in Grote Kerk Den Haag
voor Gerrit en Beatrijs van Assendelft, (foto's Leo
van der Meule)
Naast het streven naar behoud van
begraafplaatsen en het opkomen
voor een betere zorg rond begraven
en cremeren bepleit de vereniging 'de
Terebinth' een meer gevarieerde graf
cultuur. De overledene zelf maar
zeker ook diens nabestaanden stellen
steeds vaker prijs op een gedenkteken
dat op een of andere manier recht doet
aan het karakter van de dode maar ook
aan de gevoelens van verlies en verdriet
zoals ervaren door hen die achterblij
ven.
Voorwaarden
Op 18 september werd getracht
eisen te formuleren waaraan een meer
persoonlijk getint grafmonument
moet voldoen. Dat zijn er nogal wat:
soms heeft de overledene zelf voor
zijn sterven aanwijzigingen gegeven,
de familie maar ook een vormgever
heeft zo zijn (artistieke) geweten.
Daarenboven zal een beheerder van
Jr ...b
Herdenkingsmonument van Huub Kortekaas.
geven. Juist elementen als beweging,
verwachting, perspectief en ruimte
kunnen op al dan niet abstracte wijze
in een gedenkteken een vorm krijgen.
Kortekaas zag in het vervaardigen van
meer eigentijdse, persoonlijke graf
monumenten een speciale taak voor de
betrokken kunstenaar weggelegd. Dat
alles natuurlijk in nauwe samenspraak
met degene die onder het monument
zijn/haar laatste rustplaats zal vinden,
meer nog dan met de familie. Een van
de stellingen waarop de lezing geba
seerd was formuleerde het denken
over en het werken aan het eigen graf
monument zelfs als een uitdagende
vorm van vrijetijdsbesteding. Dat
klinkt sommigen misschien een beetje
griezelig in de oren. Anderzijds leert
de ervaring dat nabestaanden die het
idee hebben in de geest en naar de
wens van de overledene te handelen
vaak aan het proces van teraardebe
stelling en rouw een veel grotere
innerlijke rust ontlenen dan mensen
die a.h.w. op de tast moeten handelen.
Het lijkt soms wel of er tegenwoordig
veel minder gestorven wordt dan
vroeger. Onze baby's blijven gelukkig
bijna allemaal in leven net als hun
27
