In memoriam N. Bolkestein
Na Napoleon verbrak het congres
van Wenen (1815) de eenheid tussen
Nederrijn en Maas. Van Mook tot
Roermond trok men de grens op
1.000 Rijnlandse roeden (3.014 meter)
evenwijdig aan de bochtige Maas.
Zodoende vormden de toenmalige
Pruisische kanonnen geen bedreiging
voor de scheepvaart.
Fossa Eugeniana
De Fossa Eugeniana is het resultaat
van de eerste poging tot verbinding
van Maas en Rijn. De Fossa werd door
de Spanjaarden bedacht om de Spaanse
Nederlanden een betere bescherming
te bieden en niet in de laatste plaats
om de bloeiende Rijnhandel van de
Verenigde Provinciën te beconcurre
ren. I liertoe ontwierp men het plan
voor een kanaal dat op Spaans grond
gebied Rijn, Maas en Schelde zou
verbinden. In 1626 startte de aanleg
onder de naamgeefster habella Clara
Eugenianastadhoudster van de
Spaanse kroon. De techniek lag in
handen van Nederlandse ingenieurs.
I Iet was bepaald geen eenvoudig
project. Alleen al bij Lingsfort, ooste
lijk van Arcen, moest met een viertal
sluizen een hoogteverschil van zeven-
enhalve meter worden overwonnen.
De aanleg werd evenwel voortvarend
aangepakt en reeds in 1628 vond op
het traject Rheinberg-Geldern een
proefvaart plaats. Echter, mede door
de onophoudelijke aanvallen van de
I lollandse troepen kon alleen dat deel
tot een goed einde worden gebracht.
Ondanks de zware inspanningen in de
venige grond van een arbeidsleger van
soms wel 3.000 man, werden na enkele
jaren de werkzaamheden gestaakt. Het
resultaat is een fraai kanaaltje, slechts
enkele meters breed.
In de bebouwde kom van Venlo, bij de
Rijnbeekstraat, vinden we het eerste
deel van de Fossa, in de Venlose volks
mond bekend als 't Rienke. Juist boven
Venlo bij Grenspaal 477 en de oude
grensovergang naar I lerongen voert
26
de Fossa kaarsrecht door een ontgin
ningslandschap. Rond 1850 was hier
de laagte drooggelegd. De groot
grondbezitter Underberg gebruikte
er elf hectare voor agrarische doelein
den, de rest voor aanplant van naald
bomen. In 1936 kapte men de bomen
en werd ook deze grond geschikt
gemaakt voor de landbouw. De strook
langs de grens tussen Grenspaal 478
en 480 heet nog steeds Gut
Kastaniënburg, zoals ook de moeder
boerderij van Underberg. Stille
weggetjes voeren er langs de rij iden
tieke boerderijen en langs de Fossa.
Bij Grenspaal 485 kruist de Fossa weer
de grens en voert door het onontgon
nen, moerassige Holter Bruch. Het
Holter Bruch geeft een indruk van het
terrein waarin het kanaal moest
worden gegraven. Twee kilometer
noordelijker, nabij Lingsfort, buigt de
Fossa weer Duitsland in. Hier ligt ter
hoogte van Grenspaal 490 een mooi
restant van het kanaal in een bosje
verscholen. Een tableau met tekst en
kaart beschrijft de exacte loop van de
Fossa met de schansen die de Spaanse
troepen, belast met de verdediging van
het kanaal, bescherming boden.
Grand Canal du Nord
Bijna 200 jaar later blies Napoleon het
project nieuw leven in. Het tracé voor
zijn Grand Canal du Nord was
gepland vanaf Neuss aan de Rijn, via
Venlo, Maas en Weert, door de
Belgische Kempen naar Antwerpen en
Schelde. Ook nu was het doel de handel
over de Rijn af te tappen, teneinde de
haven van Antwerpen te versterken.
De proclamatie van het Koninkrijk
Holland in 1806 beroofde het plan
echter van zijn basis. Ten zuidwesten
van Herongen, in Louisenburg (onge
veer twee kilometer oostelijk van de
grensovergang Herongen), ligt als
restant een prachtig oud sluisje.
Rest het vermelden van de poging
uitl770voor aanleg van een kanaal
tussen de Niers en de Maas. Vanaf de
Maas nabij I lostellerie de I lamert
Sluisje Louisenburg.jdia's Benno Neeleman).
voert het als Geldernsch kanaal bochtig
en diep ingegraven door de stuifdui-
nen, terwijl het voorbij Grenspaal 505
als Niers kanaal kaarsrecht door het
vlakke landschap voert. Enkele
honderden meters ten oosten van
Grenspaal 502 ligt het 16de eeuwse
landgoed Steprath. Steprath is
omgeven door een gracht die werd
gevoed door een kleine bron. Deze
bron, die ooit zelfs een zaagmolen
stuwde, viel droog na het graven van
het Geldernsch kanaal/Niers kanaal.
Ervoeren leuke plattelandsweggetjes
langs de Fossa richting Geldern, en
vandaar langs het Niers Kanaal en het
Geldernsch kanaal naar de Maas.
Vervolgens, richting Venlo, kan een
bezoekje aan het historische plaatsje
Arcen niet uitblijven.
Fleuwenlang leefde voortdurend de
wens Maas en Rijn door een kanaal te
verbinden. Zelfs in 1985 nog droomt
het internationale bestuurlijke over
legorgaan Euregio Maas-Rijn in haar
beleidsplannen van zo'n waterweg,
ditmaal vanaf de Maas bij Born, via
Geilenkirchen naar Neuss. Nu, in
1994, is onze oostgrens historie. Of
daarmee Maas en Rijn dichter bij
elkaar komen?
Drs.Han Derckx en Hans Hendrickx zijn
respectievelijk planoloog te Nijmegen en
documentalist te Groesbeek. Zij schreven
het boekje De Groene Grens.
Op 3 december is op de leeftijd van 83
jaar mr. N. Bolkestein overleden. De
oud-burgemeester van Deventer gold
als de grote motor achter het monu
mentenjaar 1975 en was enthousiast
lid van Heemschut. Hij trof de voor
bereidingen voor dit belangrijke jaar
voor de monumentenzorg en gaf
leiding aan M75, zoals dit jaar kortweg
werd genoemd.
Het monumentenjaar had tot gevolg,
dat zowel politiek als maatschappelijk
men het grote belang van de monu
mentenzorg ging inzien. Vanaf 1976
ging het restauratiebudget aanzienlijk
omhoog, in dat jaar van 5 0 naar 7 5
miljoen.
Als burgemeester van Middelburg en
daarna Deventer zette hij zich krach
tig in voor de monumentenzorg in die
steden. Mede dankzij zijn gedreven
heid werden Middelburg en Deventer
vanuit een oogpunt van monumenten
zorg 'voorbeeldsteden' en ze zijn dat
nog.
