Restauratie-projecten op gang helpen
in economisch zwak Slowakijke
i
Holandsko pro Slovakia in oprichting
Banska Stiavnica is een voormalig mijnstadje in Midden Slowakije (150 km.
ten oosten van Bratislava), waarvan de geschiedenis teruggaat tot de
Middeleeuwen. In de buurt van dit aan historisch interessante gebouwen
rijke stadje werd zilver, koper en ander edelmetaal gewonnen. In de jaren
zestig raakten de mijnen uitgeput. Een deel van de bevolking is sindsdien
weggetrokken uit de streek en veel woningen staan nu leeg. Aan industrie
resteert nog slechts een houtfabriek, waar pallets gemaakt worden. Het stadje
draagt duidelijke sporen van verval.
n
HARM JAN KORTHALS ALTES
Typisch straatbeeld in het historisch centrum van Banska Stiavnica.
Ooit stond in Banska Stiavnica
Europa's eerste technische universiteit,
een historisch gegeven waarvan de
betekenis moeilijk kan worden over
schat. De universiteit werd vanwege
de mijnbouw in dit gebied rond 1750
gesticht door de Habsburgers
(Slowakije viel toen onder de
Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonar
chie). Nu resteert van de eens zo trotse
universiteit niet veel meer dan een
middelbare technische school.
Banska Stiavnica bezit een bijzonder
rijk historisch erfgoed. Renaissance
huizenrijen met beschilderde gevels,
kerken en een kasteel: alles is aanwezig
om het de moeite waard te doen zijn
als beschermd stadsgezicht.
Economische grondslag ontbreekt
Er wordt schoorvoetend gerestau
reerd, maar wat ontbreekt is een
economische grondslag voor het
stadje en het omliggende gebied. Er
zouden nieuwe economische functies
naar het gebied toe moeten worden
gehaald en de reeds aanwezige func
ties zouden moeten worden opge
waardeerd. Het is echter in de huidige
politieke en economische verhoudin
gen nauwelijks mogelijk om dit van
bovenaf door middel van een struc
tuurplan op te leggen. Het opstellen
van zo'n integraal structuurplan is op
zichzelf wel zinvol, maar de uitvoering
ervan met behulp van een projectorga
nisatie naar westers model is op dit
moment niet haalbaar. Bestuurlijk zit
het land in een vacuüm en geld om te
investeren is er niet. Buitenlandse
investeerders zouden een reddings
plan voor het gebied kunnen financie
ren, maar die kijken vooreerst naar
vrijstaande objecten zoals een kasteel of
een klooster, dat na restauratie direct
een zekere allure uitstraalt. Het lijkt
erop dat de restauratie van een verval
len stadje als Banska Stiavnica voor
lopig alleen kans maakt door een
'grassroot' benadering: kleine particu
liere investeerders die van vele klein
tjes één grote maken.
Universiteit wegbereider bij
restauratie
De Slowaakse Technische Universiteit
(STU, faculteit Architectuur) is een
wegbereider in zo'n grassroot-bena-
dering. Zij heeft al in 1987 in Banska
Stiavnica een historisch pand aange
kocht op een strategische hoek tussen
gemeentehuis en burcht in. Het pand
zou na restauratie dienen voor zomer
cursussen en tentoonstellingen over
architectuur en monumentenzorg.
De buitenzijde van het pand heeft
een restauratie ondergaan in de jaren
1987-89. Daarbij werkten studenten
en docenten als vrijwilligers zij aan zij
met ambachtslieden, die voor dit
bijzondere project door de gemeente
werden ingeschakeld.
De inzet van studenten vond niet
alleen uit overweging van kostenbe
sparing plaats, maar had ook een peda
gogisch doel: de studenten vertrouwd
maken met de eigenschappen van het
materiaal, waarin zij hun ontwerpen
maken.
Pand staat nu leeg
In 1989 bleek geen vervolgfinancie-
ring voor de voltooiing van de restau
ratie aan de binnenzijde te kunnen
Pand in vervallen toestand. Zo staat meer dan de
helft van de monumenten erbij.
15
