De havezathe Loowaard
A.J.H.RUTTEN
Nieuwe wal
De Loowaard.
Bewoners
Toekomst onzeker.
Een interessant monumentwaarlangs de excursie op de Landelijke
Heemschutdag voert is de havezathe Loowaard te 'f Loo
Deze havezathe in de buurt van
Duiven bestaat thans nog uit een in
baksteen uitgevoerd huis, op recht
hoekig grondplan (8x13 m), afgedekt
door twee zadeldaken tussen puntge-
vels op de lange zijden, en een acht
hoekige toren met spits. Het huis
dateert waarschijnlijk uit het midden
van de vijftiende eeuw en is wellicht
gebouwd door Johan van den Loe
(1405 - 1476) drost van de
Liemers.De toren, zo viel op te maken
uit een inmiddels onleesbare inscriptie
aan de oostzijde, dateert uit 1565, en is
gebouwd in opdracht van Herman van
den Loe, achterkleinzoon van eerder
genoemde Johan.
Aan de noordzijde is een boerderij
aangebouwd die dateert uit 1929.
Deze boerderij heeft tenminste één
voorganger gehad. Ten oosten van
huis en boerderij staan een schuur en
een inmiddels gedeeltelijk ingestort
karn- later bakhuis.
De havezathe heeft een begane grond,
verdieping en zolder. Aanvankelijk
waren op elke verdieping twee
vertrekken, alle voorzien van een
schouw. Op de eerste verdieping is één
schouw nog volledig intact. De verdie
pingen worden met elkaar verbonden
door een stenen wenteltrap in de
toren.
Oorspronkelijk was de Loowaard
onderkelderd. Na de strenge winter
van 1855/1856 is een wal rond het huis
opgeworpen en zijn de kelders van de
Loowaard vol aarde gestort. De
schuur en het karnhuis werden daarbij
herbouwd op hoger niveau. Tevoren,
omstreeks 1844, waren de gebinten
van de boerderij reeds 6 voet opge
draaid en was aan de westzijde van het
achterhuis een dam opgeworpen (1).
De zuidelijke naar de Rijn gekeerde
gevel heeft twee toppen met duivenga-
ten en uitvliegstenen. De begrenzing
van de gevels is sterk beschadigd en is
door Peters (2) als volgt omschreven:
S-vormige voluten van elkaar geschei
den door overhoeks geplaatste vier
kante pinakels en op de buitenhoeken
ingesloten door ronde pinakels. In het
midden van de zuidgevel zijn sporen
aangetroffen die erop wijzen dat hier
een lagere aanbouw is geweest, waar
schijnlijk een portaal.
Dichtgemetselde openingen in het
midden van de gevel, onder de dakgoot,
hebben waarschijnlijk de oorspronke
lijke toegangen tot het huis gevormd.
In de zuidgevel waren tenminste vier
smalle ramen aan beide kanten twee
boven elkaar, niet ver van de hoeken.
De onderste ramen liggen, door de
opgeworpen aarden wal, vlak boven
het grondniveau.
De oostgevel van het huis is versierd
met zandstenen smalle pilasters en
horizontale banden, alsmede met een
spitsboogfries rustend op zandstenen
consoles die om en om de vorm van
een mensen- en een dierenkop
hebben. De zandstenen ornamenten
zijn waarschijnlijk bij de bouw van de
toren en de wijziging van de toegang
tot het huis van de zuid- naar de oost
gevel,
ingemetseld. Aan de oostzijde van de
toren is een, inmiddels zwaarbescha-
digd, zandstenen reliëf aangebracht
met de wapens van Herman van den
Loe en zijn echtgenote Digna van
Isendoom. Deze wapens zijn ook te
zien boven in het noordelijk vlak van
de toren.
De noordgevel waarmee de boerderij
in verbinding staat, heeft wederom
twee toppen met duivengaten en
uitvliegstenen. Er zijn sporen die
wijzen op een lagere aanbouw: het
huis zal hier oorspronkelijk een
uitbreiding hebben gehad.
De westgevel heeft vier grote ramen
gehad, en is onversierd.
Men kan er vanuit gaan dat Herman
van den Loe met zijn echtgenote Digna
van Isendoorn op de Loowaard hebben
gewoond. De bewoningsgeschiedenis
na de dood van Herman in 1569 tot de
18de eeuw is nog duister. In ieder
geval werd de Loowaard vanaf het
midden van de 18de eeuw tot het
begin van de 20ste eeuw bewoond
door pachters. In 1918 is de Loowaard
verkocht en in het bezit gekomen van
de huidige eigenaresse, de familie Van
Sadelhoff, die voorheen de Loowaard
als pachter bewoonde.
De toekomst van de Loowaard is
onzeker. Het gebouw is in een bijzon
der slechte staat en is dringend toe aan
restauratie.
De om de Loowaard liggende terrei
nen maken door de gesloten steen
fabriek, de hoogspanningsleiding en
de kale zandplas een treurige en enigs
zins chaotische indruk. De aanleg van
Rijksweg 15 en de Betuwe Spoorlijn in
de uiterwaard, zal de omgeving verder
aantasten.
Recente ontgrondingsplannen
met betrekking tot de Loowaard zijn
gekoppeld aan een herinrichting van
het terrein, waarbij de restanten van
de steenfabriek zullen worden verwij
derd en het terrein als natuurgebied
zal worden opgeleverd. De Havezathe
zal hierdoor in de onmiddellijke
omgeving van het water komen te
liggen.
Inmiddels is een stichting Loowaard i.o.
actief (3) die met name tot doel heeft
het behoud en de restauratie van de
Havezathe. Daarnaast tracht de stich
ting i.o. documentatie over de
Loowaard te vergaren en onderzoek
te stimuleren.
(1) J. W.C.Kocb, herinneringen uit mijn leven Zevenaar-Amsterdam 1991
(2) Dit artikel is grotendeels ondeend aan de brochure van W.J.Th. Peters
a\ A.J.H. Rutten (De Havezate Loowaard te Loo). Duiven 1988.
(3) Sdchdng Loowaard i.o., voorzitter Mr. A.J.H. Rutten, Postbus 1094,
6501 BB te Nijmegen
mr. A.J.H. Rutten is een familielid van
de bewoner van havezathe Loowaard