Het wierdenlandschap in Groningen
SASKIASIMON
Het wierdengebied in Noord-Groningen is cultuurhistorisch waardevolde
bewonings- en bebouwingsgeschiedenis is hier nog bijna geheel na te gaan. De
overheid noemt het in haar Natuur- beleidsplan een speerpuntgebied. Ook de
provincie is er op gericht de verscheidenheid aan landschappen in Groningen te
behouden en ontwikkelen(Streekplan 1985).
De Stichting Landschapsonderhoud
Groningen wil een bijdrage leveren aan
de instandhouding en versterking van
dit cultuurlandschap. Het eind 1992
door de stichting gepresenteerde
'Wierdenperspectievenplan' beschrijft
het ontstaan, de structuren en de land
schapselementen van het wierdenge
bied en geeft aanwijzingen voor
herstel en beheer.
Een groot deel van de provincie
Groningen, de noordelijke helft,
dankt zijn ontstaan aan de zee, die
zand heeft aangespoeld en afgezet.
Omstreeks 600 v.Chr. was het zand
boven de zeelijn aangeslibd en vormde
wallen. Op die kwelderwallen begon
de eerste bewoning. Om zich te
beschermen tegen het water verhoog
den de bewoners hun nederzettingen.
De zo ontstane woonheuvels zijn de
wierden. Tot ongeveer 1000-1200 zijn
er veel wierden opgeworpen. Een
aantal huiswierden bij elkaar kon
uitgroeien tot een dorpswierde.
Kerkepaden
Tussen 1000 en 1200 was de zee rusti
ger. De eerste bedijkingen en inpolde
ringen vonden toen plaats. Met de
bedijkingen kwamen de verkavelin
gen, de wegen, de door de mens
gegraven afwateringssystemen.
Wierden, dijken, kavels, wegen,
waterlopen en oevers, kerken en kerk
hoven, kerkepaden, jaag- en voetpa
den, boerderijen met erf, borg- en
kloosterterreinen: allemaal cultuurele
menten van het wierdenlandschap.
Die cultuurelementen zijn kwetsbaar.
Er verdwijnen nog steeds kerkepaden
en stukken van oude dijken. In de loop
der tijd zijn ook heel wat wierden
afgegraven of geëgaliseerd. (In 1985
heeft de Provinciale Planologische
Dienst 206 wierden geïnventariseerd).
Tot ongeveer 1850 bleef het proces
van bedijken en inpolderen doorgaan
en veranderde er niet zo veel. De
industriële revolutie, en later de
mechanisatie en de schaalvergroting
in de landbouw en het ontwikkelen
van de infrastructuur(spoorlijnen,
kanalen, grote wegen) hebben het
wierdengebied aangetast. Toch zijn er
nog genoeg elementen te vinden. Het
is zaak die te onderhouden, te accen
tueren en waar nodig te herstellen.
Beplantingselementen
Naast cultuurelementen worden in
het 'Wierdenperspectievenplan'
beplantingselementen onderscheiden.
Beplantingselementen zijn vaak
onderdelen van cultuurelementen of
begeleiden deze; ze kunnen het beeld
van het cultuurelement visueel
aantrekkelijker maken. De beplan
tingselementen zijn: solitaire bomen,
bomen in een rij, hoogstamvruchtbo-
men, hagen, singelbeplanting, knot-
en leibomen en schraallandvegetaties.
De Stichting Landschapsonderhoud
Groningen werkt aan een inventarisa
tie van de cultuur- en beplantingsele
menten. Dit geschiedt aan de hand van
bestudering van oude topografische
Kerkepad tussen Groot- en Klein Wetsinge (foto
Saskia Simon)
Weg van Appingedam richting Holwierde.
kaarten en door veldonderzoek.
Bestudering van huidige provinciale
en gemeentelijke plannen is noodza
kelijk voor de aansluiting bij toekom
stige ontwikkelingen en mogelijkhe
den in het landschap. De
inventarisatiegegevens worden
gebruikt bij het ontwerpen van het
wierdenperspectievenplan voor een
bepaald (deel)gebied. Hiervoor zijn
een aantal algemene inrichtings- en
beheerslijnen opgesteld.
Er wordt uitgegaan van het karakter
van het wierdengebied. Het open
karakter van de lagere delen wordt
gehandhaafd en de verdichtingen op
de hogere delen worden versterkt. De
contrasten worden hierdoor vergroot.
Structuurlijnen, waaraan ontstaan en
opbouw van het landschap vallen af te
lezen, worden versterkt en zichtbaar
gemaakt. Beplantingen worden
hersteld en hierbij worden soorten
toegepast die passen bij het plaatse
lijke klimaat en de bodem. Voor het
beschermen, verzorgen en onderhou
den van de beplantingselementen kan
de Stichting Landschapsonderhoud
Groningen haar expertise en
mankracht aanbieden.
De gemeenten in het wierdengebied
kunnen het 'Wierdenperspectieven
plan' gebruiken bij het opstellen van
hun landschapsbeleidsplannen. Het
betreft hier de gemeenten De Marne,
Zuidhorn, Winsum, Groningen,
Bedum, Eemsmond, Loppersum,
Appingedam en Delfzijl. In overleg
met de gemeente Winsum zijn al
werkplannen ontworpen voor twee
deelgebieden.
Saskia Simon is PR-medewerker PC
Heemschut Groningen
17
