Archeologie in Dordrecht
Literatuur:
Emile Havers
8
Het stadskernonderzoek is een nog jonge specialisatie binnen de ar
cheologie. Dankzij onderzoek in de oude binnensteden is men veel te
weten gekomen over hoe de stadsbewoner leefde en heeft men vaak
een beter beeld gekregen van de wijze van bouwen in en de inrichting
van de stad. Veel steden, die hun verleden van belang achten, hebben
dan ook een archeoloog in dienst.
In Dordrecht is dat niet het geval en
het is vooral dankzij een reeks opgra
vingen, verricht door de Rijksdienst
voor Oudheidkundig Bodem
onderzoek (ROB), dat we toch vrij
veel informatie hebben over groei en
ontwikkeling van de stad in de Mid
deleeuwen.
Een brand en de massale kaalslag
vanaf het eind van de jaren vijftig bo
den uitgebreid gelegenheid tot het
doen van onderzoek. Het is steeds
drs. H. Sarfatij geweest, die de opgra
vingen leidde en daarover in talrijke
publicaties verslag heeft gedaan. In
het korte bestek van dit artikel zullen
de hoofdlijnen worden aangegeven.
Van groot belang voor een goed
begrip van de eerste ontwikkeling van
de stad langs het riviertje Thuredriht,
de percelering en de situatie aan de
Poortzijde, is het onderzoek geweest
achter de Groenmarkt langs de - in
middels verdwenen - Tolbrugstraat
Waterzijde. Op de stroomrug waren
de eerste houten huizen gebouwd,
meestal op een lage terp en vrij ruim
van elkaar. Al snel worden de perce
len smaller en worden stenen huizen
gebouwd. Die ontwikkeling vindt
plaats in de 13de eeuw, al zijn veel
huizen dan nog geheel van hout of al
leen van een stenen onderbouw voor
zien.
Direct achter de panden op de
Groenmarkt - deel van de hoofd
straat aan de Poortzijde - lag de ri
vier. De doorbraak van de Oude
Maas heeft dan al plaatsgevonden en
biedt schepen de mogelijkheid om
daar aan te leggen. Uit het onderzoek
is ook gebleken, dat men door aan
plemping en ophoging terrein won om
de percelen te verlengen. Landwinst
werd geconsolideerd door beschoei
ing en er werden steigers gebouwd
om de schepen te ontvangen.
Huis Scharlaken
Enige jaren geleden werd vlakbij deze
opgraving een belangrijke vondst ge
daan. Op de plaats van de vroegere
Waag, werden de fundamenten bloot
gelegd van een groot stenen gebouw,
dat in zijn oudste vorm in de 13de
eeuw gedateerd kon worden. Dit
'Huis Scharlaken' moet in die tijd tot
de belangrijkste gebouwen van de
stad hebben behoord. In de gewelf
kelder van de later aangebouwde to
ren werd een grote hoeveelheid weg
gegooid huisraad teruggevonden,
want de ruimte - die in dé huidige
nieuwbouw bewaard is gebleven -
werd eeuwenlang als beerkelder ge
bruikt.
Belangrijk voor onze kennis was
een opgraving langs de Heer Hei
man Suisstraat aan de Landzijde, ter
hoogte van Heer Daniels Ambacht.
Voordat dit deel in de stad werd op
genomen rond 1325, werd dus al
een zijstraat aangelegd vanaf de
Voorstraat. Er stonden eenvoudige
houten werkplaatsen op smalle per
celen. We weten, dat de naamgever
van de straat in 1285 burgemeester
was en kennelijk heeft hij geld gesto
ken in de bouw en verhuur van deze
pandjes.
Een ander belangrijk project was
mogelijk door een grote brand in de
directe omgeving van de Waalse
kerk, gelegen op de hoek van Vis-
straat en Voorstraat. De fundamen
ten van het Franciscanen- (ook wel
geheten: Minderbroeders- of Grauw-
munniken-)klooster konden worden
blootgelegd, waarbij bleek dat de
kerk drie fases gekend heeft. Twee
maal werd de kloosterkerk opnieuw
en in grotere afmetingen opge
bouwd. Interessant waren de talrijke
begravingen, waarvan enkele in van
binnen beschilderde grafkeldertjes.
Dit klooster van bedelmonniken da
teert van vóór 1250 en geeft aan, dat
de stad dan al een zekere welvaart
heeft, want er schoot kennelijk al wat
over om aan liefdadigheid te doen.
Huis te Merwede
Nog een aantal kleine onderzoeken
werd door de ROB gedaan, maar
daarnaast moet gewezen worden op
een onderzoek dat dr. J. G. N. Re-
naud, de kasteeldeskundige, in de
Tweede Wereldoorlog gedaan heeft
bij de ruïne van het Huis te Merwe
de. Er is nooit een goede publicatie
over verschenen, maar er wordt mo
menteel gewerkt aan een recon
structie van de opgraving en een be
schrijving van de vondsten.
Ook moet het werk van de ama
teurs genoemd worden, verenigd in
de Afdeling Lek- en Merwestreek
van de Archeologische Werkge
meenschap Nederland. Op dit mo
ment wordt gewerkt aan de restaura
tie en inventarisatie van vondsten uit
de beerkelders van het monumenta
le gebouw 'de Berckepoort'.
H. Sarfatij (red.), Verborgen steden. Stadsarcheologie
in Nederland Amsterdam, 1990.
De jaarlijkse aflevering van het regionaal-historisch tijd
schrift Holland met de archeologische kroniek
Het vier maal per jaar verschijnend blad van de plaat
selijke A.W.N.-afdeling Grondig Bekeken
Emile Havers is actief in de afdeling
Dordrecht van de Archeologische
Werkgemeenschap Nederland
