De nieuwe schaduw van oud Dordt
16
Nieuwkerk
Abele Reitsma
De oude binnenstad van Dordrecht telt niet alleen talloze boeiende his
torische plekken, maar ook veel punten waar historische schoonheid
onnodig vervangen is door nieuwbouw die de oude kwaliteit oneerbie
dig ontkent. De fraaie stad heeft dus ook zijn schaduwzijde. In Dor
drecht zijn veel kansen blijven liggen.
Stadsvernieuwing heeft hier meer problemen geschapen dan opgelost,
zo is de stellige indruk na een uitgebreide kennismaking.
De herkenbaarheid, het karakter van
de oude stad is geweld aangedaan.
Er voltrekt zich een bijna onomkeer
baar proces van schaalvergroting en
vervreemding.Nieuwe ingrepen hoe
ven natuurlijk niet altijd de histori
sche kwaliteit aan te tasten. Dor-
Entree van de oude binnenstad vanaf de
'Spuiboulevard'. (foto's Abele Reitsma)
drecht telt ook verschillende voor
beelden van goede, aanvaardbare
oplossingen. Sommige nieuwbouw
projecten zijn zo gedurfd, dat ze on
der de Heemschutlezers tegenstrij
dig gewaardeerd zullen worden. De
uitgesproken mislukkingen over
heersen en zijn beeldbepalender
dan de goede voorbeelden. Overi
gens is een mislukking misschien
wel per definitie opvallender dan een
geslaagd project.
Entree
De 'vernieuwing' die het eerst in het
oog springt bij een bezoek aan Dor
drecht, bevindt zich op de zuidelijke
rand van de oude binnenstad. De
stad verwelkomt hier de treinreizi
gers en het wegverkeer met groot
schalige entree's en ogenschijnlijk
willekeurig geplaatste hoogbouw.
De basis voor deze vervorming is
al gelegd aan het einde van de vori
ge eeuw. Na de komst van de trein
rond 1870 werd hier de Spuihaven
plaatselijk gedempt. Op verschillen
de andere plaatsen in de stad is in
het begin van deze eeuw ook al in
gegrepen. Sommige vroege doorbra
ken worden gemarkeerd door monu
menten van jonge bouwkunst. Deze
gebouwen hebben zich door hun be
scheiden schaal aanvaardbaar in het
stadsbeeld gevoegd. Dit kan niet ge
zegd worden van de meeste bouw
werken die de entree's en pleinen uit
de jaren '60 tot '80 markeren.
Waardigheid
Meer sporen van sloop uit de jaren
'60 en '70 en vernieuwing dienen
zich aan op het vervolg van de route
naar de historische havens en de ri
vier. Via een breed doorgebroken
entree met de namen 'Achterom' en
'Sarisgang' komen we op het 'Sta-
tenplein', een eigenaardige creatie
uit ongeveer 1960. Hier is veel ges
loopt, onder andere omdat een wa
renhuis behoefte had aan uitbrei
ding. Bij nader inzien zag het groot
winkelbedrijf af van het ruimtebe
slag. Nu staan hier nog steeds kleine
houten winkels. Een voorbeeld van
voorbarige sloop. Op het ogenblik
zijn er plannen voor herinrichting van
deze ruimte. Even verderop bereiken
we via 'De Waag', een voormalig
kaalslaggebied, de 'Grote Markt',
een schepping uit de jaren '60 om
sloten door bebouwing uit de jaren
'80. De waardigheid van de namen
is helaas omgekeerd evenredig met
de uitstraling van de ruimte.
In het noordoostelijke stadsdeel is
de historische bebouwing volledig
weggevaagd. Van het vroegere Da-
nielsambacht, ooit een afzonderlijke
nederzetting, is niets meer over. De
monumentale Nieuwkerk staat een
zaam in de nieuwe wijk. Na jaren
van leegstand is de kerk niet ges
loopt, maar gerestaureerd. Sinds
1987 telt de kerk 18 wooneenheden
en een supermarkt.
Binnenruimten
Tussen sommige straten met histori
sche gevels bevinden zich vanouds
grote binnenruimten, die karakteris
tiek zijn voor Dordrecht. Deze 'ach
tertuinen' zijn nu ontsloten voor het
publiek en worden gebruikt voor de
bouw van bijvoorbeeld een biblio
theek of voor de aanleg van parkeer
plaatsen. Verschillende binnengere
den zijn hierdoor van karakter veran
derd. In andere gevallen bewaart de
nieuwe inrichting nog de oude sfeer
van het stille groen.
Protesten
Aan de Dordtse binnenstad is de ge
schiedenis van de stadsvernieuwing
duidelijk af te lezen. Drs. Hans Bolle-
bakker, actief Heemschutter te Dor
drecht, onderscheidt drie fasen. In de
eerste fase werden hele bouwblok
ken kaalgeslagen. Het grillige histori
sche stratenpatroon werd vervangen
door een recht patroon. Dit gebeurde
rond de Nieuwkerk. In de volgende
fase werd wel massaal gesloopt,
Het Statenplein
maar bleef het stratenpatroon ge
handhaafd. Dit is zichtbaar bij de
'Boogjes' (west). In de derde fase
worden nu nog steeds monumenten
gesloopt. Het alternatief voor sloop is
dan: een functie zoeken en het mo
nument aanpassen. 'Restauratie is
gedegradeerd tot fagadebouw'. In de
kleinschalige Vleeshouwersstraat
staan veel panden waarvan alleen de
gevel oud is. Nog altijd worden veel
historische kappen vernietigd.
In de jaren '70 kwamen er protes-
