33
tussen de monniken en de burgerij
hebben de laatsten in 1419 de toren
in brand gestoken. De Benedictijners
zetten er in 1445 een nieuwe gele
ding op, uiteraard in gotische stijl. De
basis van de slanke spits werd om
rankt met een 'koningskroon', ter ere
van de koninklijke weldoenster, die
stellig ook in het koorgebed niet zal
zijn vergeten. Er is trouwens in de
kerk ook nog een koning gekroond:
Coenraad II in 1033. Na een storm
werd in 1615 een nieuwe kroon aan
gebracht om de torenspits; die is in
1956 vervangen door de tegenwoor
dige. Het oude eikenhouten exem
plaar kan men nu zien in de 'vestibu
le' van het Westerwerk. Maar daar is
meer.
Wandschilderingen
Bij de restauratie heeft men er op
merkelijke wandschilderingen'aan
getroffen van rond 1200 in een by
zantijns beïnvloede stijl. Zo is er een
tronende Christus, afbeeldingen van
de aartsvaders, van de twaalf apos
telen en van de Ouden uit de Open
baring. Met behulp van de meest ge
avanceerde technieken zijn de schil
deringen onder een kalklaag te voor
schijn gebracht. Er zijn gapingen in -
men had voor de gevangenen ven
sters in de muur gehakt.
Kapiteel met bladmotieven in de Abdijkerk van
Payerne.
In deze zelfde ruimte zijn de af
gietsels te vinden van de in de hoog
te van de abdijkerk verscholen kapi
telen. Kapitelen uit de oude, tiende-
eeuwse kerk zijn opnieuw gebruikt in
de dwarsbeuk van de elfde-eeuwse
abbatiale. Er is een vrij duidelijk on
derscheid tussen beide groepen ka
pitelen. Vele vallen door de ontoe
gankelijke middeleeuwse christelijke
symboliek nogal moeilijk te verkla
ren. Duidelijk is wel de voorstelling
van de heilige Benedictus geflan
keerd door de twee slechte monni
ken die hem poogden te vergiftigen
en de twee goede monniken. Ook de
raaf, herinnering aan de wonderbare
spijziging van de heilige in de een
zaamheid, ontbreekt niet.
Om het gezicht van Benedictus
aan expressiviteit te doen winnen
heeft men in de oogholten druppels
lood gegoten. Het was in 1980 vijf
tien eeuwen geleden dat de heilige,
grondvester van het westerse mon
nikendom, werd geboren. Ter gele
genheid daarvan werd toen in de ab
batiale - de restauratie naderde haar
voltooiing - een oecumenische
dienst gehouden: de kerk is thans in
gebruik voor de protestante ere
dienst.
Dagelijks is de abbatiale te be
zichtigen. Wegwijzers vermelden
fier: 'Abbatiale Xle'. In de kapittelzaal
is een tentoonstelling ingericht over
de geschiedenis van de restauratie
en over de invloed van de romaanse
bouwkunst in Zwitserland. De res
tauratiewerkzaamheden, een karwei
van meer dan 2,5 miljoen frank, zijn
inmiddels in volle gang.
Vervolg van pagina 21
Kan een oude stad nieuwe
gebouwen verdragen?
Het boeiende beeld van Praag be
wijst dat dit heel wel kan. Daar staan
naast elkaar gebouwen van het
Romaans, de Gotiek, de Renaissan
ce, de Barok, het Rococco, de Ju
gendstil en het Nieuwe Bouwen. Te
zamen leidden zij naar een boeiende
harmonie, die de uitstraling is van
het leven door de eeuwen heen.
Het architectonische beeld van
Amsterdam is zo sterk dat het ook in
Amsterdam mogelijk, ja nodig is
daarin nieuwe bouwwerken op te ne
men. Dat is toch ook altijd een histo
risch besef geweest. Naast de goti
sche Nieuwe Kerk staat niet alleen
het moderne Ministeriegebouw van
Wegener Sleeswijk maar ook het
classicistische Raadhuis van Van
Campen. En tussen de prachtige
17e en 18de eeuwse grachtehuizen
voegen zich wonderwel de 19de-
eeuwse woonhuizen. Ook Berlage
bouwde in die typisch 19de-eeuwse
Plantage zijn kantoor voor de Dia-
mantwerkersbond. Goede voorbeel
den van nieuwe gebouwen in de
oude stad zijn de Spaarbank van de
Stad Amsterdam van Sijmonds aan
het Singel, het Mozes en Aaronshuis
aan het Waterlooplein en de Joden-
breestraat van Sier van Rhijn alsme
de een blokje woningen aan de
Kerkstraat 399-401 van Dam. Deze
nieuwe werken in de oude stad zijn
de weerspiegeling van het leven en
de cultuur van Amsterdam. Het is
duidelijk dat de nieuwe bouwkunst
heden nog zelden wordt gewaar
deerd. Maar dan is het goed te be
denken dat ook de Beurs van Berla
ge en het Scheepvaarthuis van Van
der Mey niet onmiddellijk werden be
wonderd. Desondanks is de invloed
van Berlage op de moderne bouw
kunst heel groot geweest en was
niet het Scheepvaarthuis het begin
van de thans alom bewonderde Am
sterdamse School
Bij de bescherming van het stadsge
zicht binnen de Singelgracht dient
ook rekening te worden gehouden
met haar uitstraling op bijvoorbeeld
Amsterdam-Zuid, zowel in stede-
bouwkundige als in architectonische
zin. De herprofilering van de Apollo-
laan en de Buitenveldertselaan en
het volbouwen van openbare ruim
ten zijn stedebouwkundige ingrepen
van grote betekenis zo ook de be
scherming van het architectonische
beeld van Amsterdam-Zuid. Een
aantal woonblokken van de Amster
damse School en solitaire woonhui
zen van Van Anrooy, Eschauzier,
Granpré, Molière en Rutgers zijn
reeds op de Rijksmonumentenlijst
geplaatst of dienen spoedig in de
Gemeentelijke Monumentenlijst te
worden opgenomen. Van het uitblij
ven van die bescherming is het nieu
we gebouw van J. P. Morgan een
triest voorbeeld. Aan de koele glan
zende hardheid van de hoek Apollo-
laan-Michelangelostraat ontbreekt
ieder spelelement, dat prof. Huizinga
de grondslag van de cultuur noemde
en dat juist zo karakteristiek is voor
de fantasievolle rijkdom van de hoek
van het Scheepvaarthuis. De fanta
sie als scheppende verbeeldings
kracht is van wezenlijke betekenis
voor de architectuur. Terecht ook
wees prof. Lea Dasberg er op dat de
fantasie van het kind (en de mens)
geprikkeld moet worden opdat er
een betere en schonere wereld zal
ontstaan. Daartoe dient het stads
beeld binnen de Singelgracht te wor
den beschermd.
